Zungmawi thiam Nungak Anna Biak Tha Mawi he Chikkhat

Biaruahtu_ Salai Josephbawi 

CLP: Na min le na chungkhar kong na kan chim kho hnga maw?

ABTM: Ka min cu Anna Biak Tha Mawi ka si. Ka pa cu Rev. Dr. Sikhia(Thang-aw) (MIT ah Pastoral Theology Professor, Australia Melbourne ah Ph.D a peh lio) a si. Ka nu Pi Tin Tin (Hriphi) a si. Unau pali( pa 1, Nu 3) lak ah apathumnak ka si. 

CLP: Na sianginn kainak le atulio na riantuanmi

ABTM: Myanmar Institute of Theology (MIT) ah Bachelor of Art in Religious (BAR) ah 2007-11 tiang Mirang ca in ka kai. Distance Education in Myanmarsa in ka kai.

CLP: Na huammi (Hobby)

ABTM: Ka ngakchiat te in huammi tampi ka rak ngei. Atutiang ah atangmi cu carel le khualtlawn hi a si ko.

CLP: Hmailei na pumpak ca siseh, miphun caah tinhmi?

ABTM: Ka tinhmi ti ahhin hmailei zeidah a si lai ti cu aho paoh nih kan theih na lo in hi ka tinhmi ka chim ruangah keimah lila thalak thapeknak ah ka hmang I ka chim tawnmi a si. Ka tinhmi ah caan karlak le hmailei ti a um I, caan karlak ahcun tuanbia zukcawl (domumentry movie) pawl thlak ka tim. Cu hmaikum lei ah Chin ram ah Workshop tuah ka tim. Cu Workshop (Vocational training) cu kanmah kokek thilri pawl serchuah thannak ding ca kong a si. Biana ah seitah, pher le dangdang tuah. Cucu mibu ca chawlet (Social Business) phun a si I kan miphun nih kanmah kokek thilchuahmi hmangin chawlet tuah usih tihi a si. 

CLP: Zungmawi (Art) lei biatak te tha na pek le Invisible Heart Group in Chin ram hna na rak tlawng. Na cawlcangh duhnak le na riantuannak na kan chim kho hnga maw?

Anna Biak Tha Mawi

ABTM: Zungmawi lei hi cawnnak ngeil in 2006 in keimah tein zuk ka rak suai cang. 2008 in Zuk lei workshop training tete ka kai, ca ka rel, zuksuai thiam hna sin ah ka leng I cu ticun ka thawkmi a si. Laitlang lei ngakchia zuksuai ka thawk hi cu BARs ka kai lio  ah riancawn (Internship) dirhmun in kaa thawkmi a si. Zuk lei le kutzung thiamnak (Handicraft) lei kan chimh hna kha a si. BARs ka dih zongin zuk lei pehzulh ka duh, ka cawlcangnak tete zong  ramdangmi ka hawinu nih Invisible Heart Group, Hawai ram ummi Miggan Barasi lutlai nih kan bawmh/quanti lai tiin tangka fund a kan pek I cuticun kan hawi le he kan tuahmi kha a si. Zuk lei cawlcanghnak in Chin ngakchia mino sin ah ka tuah duh hnawh channak cu Zuksuainak in hmailei an paw an icawm kho lai I rian an tuan khawh lai timi ruahchannak a silo. Vawlei cung huap mit zongin a fawimi a si lo. Ngakchia pawl I khuaruah tuaktan khawhnak (critical thinking), thil an tuahmi ah lungsuk in tuahduhnak (concentration) le tuaktan in thilserchuah (creative idea) an ngeih khawhnak lei tu abawmtu siseh ti khi ka hmaithlakmi tu a si bik. Ka chimh tik hna zongah tuahning cang (theory) lawng ka chimh hna I cutin kha tin khel(suai) u ka ti bal hna lo. Ti zong ka tim lo. Ngakchia pawl lungthin kauter (open up) ding tu kha a si. Kan pupa Chan zongin zuksuai hi tha kan rak pek lo tuk caah atute in kan mino le sin ah ciithlak ka timhbikmi a si ko.

CLP: Bungkus tiin Chin nu pawl Parcel kan kalning Rangon ah Video in hmuhsaknak a ngei tiah thawng kan theih. Zeidah tuah duh chanbikmi a si. Hmailei zong hi bantuk he pehtlai in tuah ding nai timmi a um maw?

ABTM: 2009 ah Yangon Film School ah England in Michael Mathew hruainak in workshop zarhhnih ka rak kai. Cu ahcun kanmah tein muicawl (video script) thlak in zapi sinah langhter ding a si. Cu ahcun Michael Mathew kha Chin mi nih ramdang parcel kan icahning le kan sining ka chimh tikah theih a duhtuk hringhran. Parcel kong ti ahcun chim ka duhtuk lo nain Chin mi caah hrial awk thalo a si fawn. Ramdang mi caah cun theiduh ngaimi thilthar a si tikah ka rak thlak I muicawl tuanbia ka tial. Cucu 2011 ah ka lim I atu ahcun Singapore le San Francisco hna ah an langhter (piah) cang. Sianginn nih copyright an ngeihcangmi a si caah Chinmi zapi sin ah ka phanh ter khawhlonak hi a si. Atu zong CNF in kan pa Col. Solomon hi thlakqhanmi ka ngei I atu December 7 French Culture Musuem ah zapi sin langhter (Piah) a site lai. Ka thlak duh hnawhchannak cu a mah pumpak ca lawng silo in arianquanti hawi pawl zeitluk in dah miphun caah rian an quan timi kha langhter duhmi a si.

CLP: Guitar le Arfi ti Biazai cauk na chuah. Careltu zong nih an ilunghmuih ngai cio ti kan theih. Biazai hluai duh hnawhchanmi zong a ngei ti kan rak theih I lungthli bia ruah awk atha lai maw? ;-)

ABTM: Biazai hi Laiholh in ka tial. Rangon aqhangmi ka si caah Chin (Laiholh) hi ka cheituk lo. 2009 in Chin holh(Lai) in biazai tial ka thawk a si I cuticun Guitar le Arfi kha ka chuah khawhmi a si. Tialhnawh chan cu Guitar le Arfi ka tialmi lunglawmhnak cahmai arelmi nihcun an I fiang, nan theithiam ko lai.. 

CLP: Kan caholh thanchonak caah saduh na thahmi le hmailei nangmah pumpak in chuahthan ding timtuahmi na ngei maw?

ABTM: Chin timi ahcun a kai deuh I kanmah Lai timi lawng chim ahcun mizapi nih relkhawh dingmi le relduhding in tialmi cabia, capar le biazai tampi a um rih. Abik in chanthar biazai kan hluaining zoh tikah hlan deuh upa hna biazai he cun aa dang tuk I biathluai (rhyme) zong a um tuk tilo. Kan pupa biazai hluaining chan lonh tuk in biatluang (free verse) kan hmantuk tikah upa pawl nih biazai zong a silo an kan tiphah tawn. Chimtu kan ngeilo tikah kan biahluaining in siseh, kan biafang hmanning zongin mawchiat awk thalo cu kan si. Na belte in kanmah le kan tikhawh tawk cio in hlan biathuk biafang pawl le biathluaining cu chanthar mino nih adaan lo dingin hmanqhan ding kan izuam awk cu asi. Laica in rel awk tha cauk tampi, lenhluai, ngakchia caah muitawn cauk pawl tampi kan chuah khawh ahcun athatuk lai.. 2014 ah Mirang, Kawl le Lai telhin biazai tial than kaa tim.

CLP: Tulio Laitlang Lungdonh kong hlathlai dikhlirnak (Research) tuah a timh tiah kan theih. Zeiruang le zeikong dah pholangh duhmi na ngei maw?

ABTM: Lungdongh kong research tuah dingin ka rat hi a si. Aruang cu vawleicung, abikin kanmah Kawlram miphun tampi nih ngeihlomi nunphung, Chinmi nih kan sungsakvemi lungdongh a simi kha biaknak lei upa hna le Chin upa cheukhat nih tuah tilo dingin an kham tiah thawng ka theih. Aruang cu lungdongh tikah sa tampi that ahau, mi thazang tampi ahau lawng silo in minung cu kan thih hnu ahcun philhlonak tuah ding a si tilo an ti thawng ka theih. A si ngai ve tak timi zong ka ruat I cu hna bia pahnih karlak ah mizapi nih zeiset dah an duh timi pholanghnak ding ah hlaihlainak zuk  (documentry movie) tuahding ka tim hi a si. Documentry Movie biatak tein kan thlak lai ti ahcun dollar $ 15000/- dihding hi a si. A si nain thiltha tuahnak ahcun Chin mi tampi nih bawmchan ding an duh ko lai timi ruahchannak he timtuahnak ka ngei ka facebook in phaisa kawlnak ka tuah. Chin Foundation nih $500 le UK in ka hawile nih $2000 an ka bawmh I chawva thazang in bawmtu an um qhan te ko lai timi ruahchannak he hmai ka fonh cuahmah ko. Atu ka tuah cangmi cu Hriphi, Khuabung, Thangzang le Hmunthar ah ka kalcang I lungtling ngaingai a si ko.

CLP:Chin miphun nih zeitin dah kan miphun sinak (National Identity) kan zohkhenh ah atha tiah na ruah?

ABTM: Chanthar mino tampi nih kan miphun nunphung le thilthuam, thilri quantuah cu chim lo kan theifiang ti hna lo. Chan tiluan rumor kan dawi peng ding hi ka qih ngai. Atute in kan iralrin lo ahcun chan tiluan nih dendih in tlau dawh kan fawi ngai. Hakha hmanh ah qhingqhang inn a ngeimi innthumli lawng an si cang. Lai inn sakning, kanmah kokek chuak kutzung pawl kan philh kan tlau pah ngai cang. Hi hna kong van chim tik ah ruahnak a bituk zongin ruah khawh ka si nain kanmah Chin mi lila nih kan kokek nunphung kan theih kan thiam lo I kan kilven tilo ahcun lohtlaunak lei kan panh ti a si ko. Hi bantuk tuah zohkhennak caah Chin thilthuam ti ahcun nu pawl nih kan rian ah irel usih, Inn le kokek thilser a si ahcun pa pawl nih quanvo kan lakcio ahcun atha ngai lai.

CLP: Chin ram na phanh pah lengmang tikah Chin ram khua aqhenmi an um pah len. Na hmuhning le na siaherhmi?

ABTM: Atu khuate pali nga leng ka phanmi ah khua inndong tlawmte in aaqhenmi A le B in an tam ngai. Cucu cozah zong nih siseh, NGOs le adangdang nih qhancho rian kan quan lai tiah project tuahpiak hi ahar ngai. Uhqanhnak a um lai ti ruahruangah ahlan ahcun bawmhlo dingin bia an chim bal. 2015 thimnak zong ah a den te lai tiah ka ruah. Hi kong hi khua le ram tlaichantuk ruangah a si ti cu theih dih a si ko nain hmailei kan tefa kan mino le caah khua tampi an kan ruahpiak cu a hau ko lai. Kan upa le te cu mah hnu kum 20-30 lawng a kan nunpi ding a si. Cucaah hmailei cuanhpah bu in mah ca maw kan ruah lai, kan miphun, kan mino le kan techin fa ca dah kan ruah lai tihi a biapi ngai ko.

CLP: Zungmawi le kokek muisam lei riantuannak ah na cawlcang ti kan hmuh tikah hi riantuan ruang I na lunghmuihnak le tuarnak (feeling) ten a kan chim kho hnga maw?

ABTM:Zuksuai in zuk chungah inuamh le lungihmuih khawhnak hi Pathian nih a ka pekmi laksawng a si tiin ka hmuh. Zeitin dah ka tuar ti cu chim ahar ngai. Chinram kokek muisam nih lungdamnak tampi a ka pek. Nu zong nih mah thimnak covo kan ngeive tihi ka pom. Parcel tihi thilthatuk a si ko nain amin parcel ti pektu hi kan ipalh rua ka ti. Parcel kal a um tikah Khuate lei ka tlawn tikah khua a king tuk I a nuam chin lo lengmang ko. Asi nain hmailei mino pawl tu nih zeitin dah kan khua kan ram kan sersiam than khawhlai timi lei tu in ihruai kho usih tihi ka duhbik ko.

CLP: Ramdang parcel kongah Chin nu dirhmun in chim duhmi?

ABTM: Ramdang kalnak timi hi phunhnih in then ka duh. Parcel ka duhlonak bik cu mah duhnak silo in nu le pa nih hnek chom in kalkhi a si. Mah lungtho tein a duh I akalmi cu tha ka pektuk ko.

CLP: Atulio Chin miphun caah rianquan duhnak na dirhmun le na tuancianak ah na harhnak bik le na nuamhnak. Hmailei Chin miphun ca riantuan tik ah ruahnak cheu duhmi?

ABTM: Chin miphun caah tangka tampi zong kan pe hna sehlaw tuanduhlo ahcun santlai lo a si ko hnga. Kanmah pumpak in kan quan khawhlo zongah a quan khomi tha kan pek ding asi ti ka ruah. Chinmi tampi nih thiltha kan tuah tikah kan ka lawngin aa na thiltuahmi a qhatuk, Pathian nih in bawm ko seh ti lawng kan Iti I mah le mah thazang in ibawm kan itimlomi hi a poi ngai in ka hmu. Kan ka in Pathian a bochanmi kan tampi tiin chim ka duh.

CLP: Chinmi a kan dawntu tiah na ruahmi le thanchonak lei panhpitu ding na ruatmi?

ABTM: Qhancho dawntu bik cu lungruallonak ruangah a si tiin ka hmu. Cu lungruallonak cu keimah timi, kan ram, kan peng, kan tlang, kan khua, kan innchungkhar, kanmah timi lungput ah kan ihruhpituk caah a si tiin ka hmu. Thilkaupi in khuaruah (Open minded) timi ngeih le tuak kan itimlo I kan theihmi hnihkhat lawng in um kan itim , cucu kau deuh in khua-au ding kan si. I cucu a kan dawntu bik a si rua tiin ka hmuh.

CLP: Biadang ah kal usihlaw… duhdawttu/ duhdawtmi na ngei cang maw? Na va caah khin zei sining khi ngei sehlaw tiah saduhthahmi?

ABTM: ahmm.. Khual ka tlawnnak kip ah nufafa nih va ngeih canglo in an ka tipeng. Kei ka ruahnak ahcun keimah ahhin hmailei thiltuahding ka timhmi tampi an um I cucu hmai ka pek (focus) tapeng. Keimah hmailei ka kalnak ah dawntu a si ahcun ka hmaithlakmi lei tu kha kal ka tim peng. Ka va ca siding ti ahcun leh ahar ngai. Pathian tu nih keimah caah athabik a chiahmi a um ko lai timi ka ruahchan.

CLP: Chin mino tulio kan cawlcanghnak na hmuhning le biacah duhmi?

ABTM: Chin ram kakip ka phanhnak ah Chin mino pawl kanmah le sining cio in miphun ca tiin mit kan kau cio, kan izuam ngai ko tiin ka hmuh. Kan herhmi cu mino pakhat le pakhat bu ser in pehtlainak (network) ngei cio usih tihi chim ka duh. Mino nih rian tampi kan tuan khawh I Chin upa pawl zong nih hmunhma an kan pek peng ve ahau tiin ka hmu. Keimah zong mino dirhmun in hmai a kal, azuam cuahmah lio ka si. Mino nih kanmah pumpak thanchonak caah zeidah ka duh, ka herh timi hi ruat hmasa peng usihlaw tihi chim ka duh. Thil lemtu tampi chungah tlau afawi, kan miphun le kan ram caah zeidah aherh ti kan ruah khawhrihlo hmanh ah kanmah le kanmah caah zeidah athabik, aherhbik timi kan theih ahcun zapi caah athami thil cu kan chuahpi ko lai ti ka zumh.