Rampumpi Kahngolhnak Kong, Dr Lian Hmung Sakhong le The Chinland Post Tonnak

Biaruahtu_ Salai Josephbawi

CLP: Atulio na riantuannak le tuanmi na kan chim kho hnga maw?

LHS: Atu lio ka tuanmi rian hi pahnih a si: Pakhat cu Burma Centre for Ethnic Studies (BCES) ah Director ka tuan. Cun CNF ah Supreme Council chungtel ka si. CNF ai-awh in NCCT timi “Nationwide Ceasefire Coordination Team” ah chungtel zong ka si.

CLP: Atulio na riantuannak BCES i hmuitinh le tuan bikmi na kan chim kho hnga maw?

LHS: BCES cu study centre (cawnnak center) a si. Kawlram chung ah a ummi thlangcungmi kong hi dothlatnak (research) kan tuah i, ca-uk kan chuah. Kan i tinhmi cu, Kawlram chung kum (60) leng kan i doh cuahmahmi ”Ramchung Ral” (Civil War) hi daihter i, ”daihnak” le ”remnak” tuah than hi kan i tim. Kum (60) chung ral aa tu ciami; aa that aa nawng cuahmahmi hi, ral daih lawng in an lungdi a riam kho lai lo. Ral a va daih hnu zong ah teirul cham a duhmi le phuhlam a duhmi an tampi te lai. Cucaah, ral a daih hnu zong ah “remnak” (reconciliation) rian hi tampi kan tuah le kan tuan a hau lai. Cu caah, Kawlram chung ah a ummi miphun vialte kan kong, kan duhnak le zeitin dah Kawlram hi a thar in serthan kan duh timi, thlangcungmi (ethnic nationalities) pawl an ruahnak, an saduhthahnak le an konglam hi ralthate in chimngam hna sehlaw, ca-uk zong kan chuahpiak hna lai, ti hi kan i tinh bikmi a si. Cu lawng si lo in; Zaukphung ramthar kan sernak le Federal phungning in kan ram kan ser than lai timi tinhnak he: Ca-uk kan tial, kan chuah; cun training zong kan pek fawn hna. Cucu BCES kan riantuanmi a tawinak in chim ka duhmi a si.

CLP: Biadang i hal hlan ah NCCT le UPWC konglam le aa thawkning na kan chim kho hnga maw?

LHS: NCCT le UPWC cu Kawlram Cozah le Tlangcungmi Hriamtlai Bu (Ethnic Armed Organizations) karlak ah remnak le daihnak tuah ding ah tuanvo a ngei i aa tong lengmangmi kan si. UPWC cu cozah ta a si i, Vice-President Dr. Sai Mauk Kham nih a hruai hna; mah tang ah Vice-Chiarmen pathum an um i, cu hna cu: U Aung Min, U Thein Zaw le Sr. Gen Soe Win an si. Cun U Aung Min hi an biachimtu le lamkaltu a si i, Mirang holh in ”Chief Negotiator” an ti. U Aung Min cu, Parliament lei in U Thein Zaw le Ralkap lei in General Thet Naing Win nih “deputy” in an bawmh. Cun kanmah NCCT cu Laiza Conference ah tuahmi a si i; “Tlangcungmi Hriamtlai Bu” (16) kan i tel. NCCT phu hruaitu bik cu Nai Han Tha a si i, amah hi UNFC General Secretary lawng si lo in, New Mon State Party ah Vice-Chairman zong a sichih. Cun Deputy Team Leader (1) cu Padao Kwe Htoo a si i, amah hi KNU General Secretary a si. Deputy Team Leader (2) cu General Gun Maw a si i, KIO Ralbawi a si. NCCT le cozah kan i ton tik belte ah hin; cozah lei nih Chief Negotiator an ngeih ve bantuk in, kanmah NCCT zong ah Padoa Kwe Htoo hi Chief Negotiator ah kan thim i, keimah le Col. Hkun Okker hi a bawmtu kan si. Cucaah, mi tampi nih an kan hal tawnmi; “ziah cozah he nan i ton lio ah Nai Han Tha le Gen. Gun Maw an rat ve lo?” an ti tawnmi khi a si. Cun NCCT ah a hlei in keimah rian an kan phawtmi cu; “Rampumpi Kah-daihnak” (Nationwide Ceasefire Agreement) minthut ding “Tlangcungmi Hriamthlai Bu” nih kan chuahpimi ca tial ding ah an kan fial. Cu lawng si lo in, Laiza hnatlaknak le Lawkhila hnatlaknak zong kha ahran keimah tuanvo an ka pek caah ka tialpiak hna.

CLP: Cozah ai-awh in UPWC minthu pawl hi cozah hngalhpimi an si maw? Zeitluk in dah atulio kahdaih, remhdaihnak le ramkhel kong ceihmai ding nan chimmi hi zumh le ruahchannak a um?

LHS: Pakhatnak ah, na bia halmi ah min a thumi na ti: Atu tiang ah minthut a um rih lo. Biakchawnhnak (negotiation) lawng a si rih. Hi chawnhbiaknak ah hin cozah ai-awh in a rami UPWC chungtel pawl hi cunglei an bawi le nih thate in hngalhpimi le mandate thate in a ngeimi an si. Kan i ton hmasa lio ah; U Aung Min a dir i, ”keimah le ka hawile hna cu cozah uknaklei (Administrative Branch) kan ai-awh i, President Thein Sein nih nawlngeihnak a kan pekmi mandate tlingte in kan i ken”, a ti. U Aung Min hnu i, U Thei Zaw a tho i, ”keimah le ka hawi MP pawl cu Parliament kan ai awh i, Parliemant Speaker Thura U Shwe Mann nih nawlngeihnak mandate tlingte in a kan pek”, a ti ve. Cun General Thet Naing Win a tho i, ”keimah le ka hawi ralbawi pawl cu Ralkap kan ai-awh i, Commander-in-Chief Sr.Gen Min Aung Hlaing nih nawlngeihnak mandate tlingte in a kan pek” a ti ve. Hiti biahram thawk ah an chimmi bia hi zoh tikah kanmah NCCT he aa tongmi cozah lei upa hna hi, riantuannak nawl manate tlingte in an ngeih lawng si lo in, ram daihnak caah biatakte in an lung an i pe ko, tiah ka ruah. Kan ram daih hi an duh taktak ve ko; kan ram hi a thar in ser than an duh ve ko; ram thanchoter an duh ve ko; Minung ciocio kan si, kummah vialte hmanh sa le ral bang i tuu i that cang hmanh u sihlaw, atu cu deih a za cang; nupi, fa le sin ah, inn chungkhar sin ah, u le nau cing le laa sin ah nuamte in khuasak an duh ve ko lai. Cucaah, kan kap hnih in daihnak taktak kan duh ah cun, Pathian nih lam a kan hruai lai i, ram daihnak rian hi kan tuan khawh ko lai tiah, ka hna bei a sei ngai ko.

CLP: Cozah lei nih Federal, Self-determination le Etuality kong ah an duh lo tiah bia hmasa a um. May 19- 20 i tonnak ah kaphnih lungtlin a si cang tiah thawngtheih a si. Zeitin dah a tluan i zeitin dah nan i ceih timi chim awk a tha hnga maw?

LHS: April thla kan i ton lio ah, UPWC in Ralbawi nih Federal le Self-determination hi cu kan hman rih lo ah a tha an kan ti. Kanmah lei nih kan ti vemi cu; ”Ziah Federal cu President Thein Sein le Thura U Shwe Mann nih kan pom tiah an chim ciami a si ko tung”, kan ti hna. Hika hin kan ruah thiam ngai a hau tiah ka ruahmi cu; Ralkap an dir hmun hi kan hngalhpi hna ah a tha. Annih cu ”Nawl peknak” (Order) tang ah a nungmi an si. Cucaah, cunglei an bawi le nih “chim” an ti lomi cu pakhat hmanh an chim ngam lo. Meeting chung ah an chim ngam lomi zong a um tawn. Cu tikah lakphak din caan le rawl ei caan ah an pawng va thut in bia kan ruah hna tikah, meeting chung ah an chim ngam lomi bia a chuak tawn. Cucu atu bantuk chawnhbiaknak (negotiation) ah a biapi ngaingaimi a si. Tahchunnak pakhat te kan pek lai. April thla kan i ton lio ah khan, meeting chung ah cun “Self-determination” kan duh lo tiah dengteo in an chim. Lakphak kan din lio ah Ralbawipa pakhat ka hei chawnh i, “Self-determination hi zei ca dah nan duh lo”, tiah ka hal. A ka lehmi cu, ”Self-determination nan hal ah cun Tlangcungmi vialte Kawlram in nan chuak dih lai i, Kawlram pei aa cheu dih lai cu, cucu kan duh lo” a ka ti. Ka lehmi cu, ”Self-determination hi a phunphun in a um i, atu kan halmi hi ”Self-determination for soveriegn independent state a si lo. Internal Sel-determination timi a si i, ”secession” timi kan i then lai tinak a si lo” ka ti. Cuti a si ah cun nan halmi hi, ”Khoi-thweih-khuint mapa taw” (kan i then lai lo...) timi biafang a hmai ah benh u si law a si kho lai maw? a ka ti. ”A si kho tuk ko” tiah ka leh. Hi bantukin an tihmi le fiangte in an hngalh lomi hi lungsaute chim le relpi a hau. Cucu “Dialogue” kan timi a hmual ngeinak (the power of political dialogue) cu a si ko. Cucaah, April thla kan i ton lio ah khongtawn in bia a chimmi Ralbawi pawl, May thla kan i ton than tikah, Tlangcung Hriamtlai Bu nih kan duhmi tampi pompiak khawh le zulhpiak khawh an i zuam. Cucu kan i chawnh chung ah a hung thangchomi ruahnak tha a si tiah ka hmuh. Kan kaphnih in daihnak kan duh, ram thatter, remter le thanchoter kan duh veve ko. Cucaah, daihnak hi kan hmuh ko lai, tiah ruahchannak nganpi ka ngei. Amahbelte, kum (60) chung a buaimi ram ser ding a si caah, chim awk le rel awk a tamtuk. Ceihding, phaiding a tamtuk. Cun, sa le ral in aa kap tawnmi, aa that tawnmi kan si caah, i lunghrinhnak le i zumhlonak zong a tamtuk rih. Kha vialte ”hmasen” kha duhsahte in damter a hau. Cun, ral ruang ah kan ruahnak zong hi aa khat kho lo. Ruahnak aa khah lo caah, biafang pakhat kan hman ciociomi zong hi a sullam an i lo hna lo. Cucaah, kan i chawn lio ah hin; an chimmi biafang vialte, kan chimmi biafang vialte: zeidah na chim duh, zeidah ka chim duh tiah i hal than lengmang a si. Cucaah cun caan a rau; khuacan a hung sau tikah zapi cu an lung a sau kho lo. Cu tikah daihnak tha a pe lomi bia chim a si. Cu bantuk bia le hla, bia vaivuan nih kan bia a sauter chin.

Keimah pumpak ka hmuhnak ah cun, “daihnak” tuah le “daihnak biaceih” hi Bawi Khrih Vailam put bantuk a si ko. Daihnak lampi hi Vailamtung put in Kalkotta tlang kai pi zong a lo tawn. Krihfa nih kan zumhmi cu, daihnak taktak le khamhnak taktak cu Vailamcung in a ra. Cu bantuk cun, Kawlram caah daihnak tuah zong hi, Vailam put bantuk in kan ruah i, zumtu nu le pa, u le nau vialte nih thlacamnak in nan kan bawmh cio ding ah kan sawm hna.