Pu Victor Biak Lian le The Chinland Post Tonnak

Biaruahtu___ Salai Josephbawi

 

Victor Biak Lian/Fb

CLP: Na innchungkhar(family) kong tlawmpal in na kan chim kho hnga maw?
VBL: Kei hi unau pasarih (nu 2, pa 5) lak ah upabik chang ka si. Hakha ah kan chuak. Ka innchung nu hi Khuang Cin Par (Sakta-Kalaymyo qhang)a si. Siangngakchia buai lio ah atli ve mi a si I Delhi ah October 1996 ah qhitum kutsih thlacamnak kan ngei. 1997 in Ottawa, Canada ah khua kan sa. Fa pathum ( Nu 2 Pa 1) ka ngei. Upabik nu hi Victoria Par Tha, alai nu hi Tha Chin Sung le ahniangbik pa te hi Stephen Chan Hnin kan sak. Aruang cu Norway cozah i Norwegian to The East nih Stephen Award’s laksawng an rak ka peklio a si caah ka sakchanhmi a si.

CLP: Tulio Tlangcungmi le Rampi Cozah chonhbiaknak hi a fekthai kho lai tiah na ruah maw? Na hmuhning
VBL: Kawlram remdaih serning (Peace Process in Burma) hi thilfawi cu asi hrimhrim lo. Atlangpi tuak ahcun President Thein Sein cozah nih remdaihnak serdih hlan tiang phak ding khi cu an duh I an ruah ngai ko tiah ka ruah. Asinain ralkap nih zeitluk tiang in dah remdaihnak kong an duh timi hi theih ahar ngai. Zeica kan ti khawh a si ahcun kahdaihnak min an thut hnu ah Shanram/Kachin ram le ka dangdang ah kahnak tampi a chuak. Cucu zeiruangah dah a si tiah kan zohhlat tikah Kawl ralkap lei nih tuahding an zul/tuah lo ruangah a si. Kawl ralkap nihhin kaihdaih remdaihnak caah zeidah an ruah timi hi theih a har ngai. Abiapimi cu tlangcungmi nih cozah he kan ichonh lai, kan duhmi kan herhmi an kan pek lai tiah iruahchan ding a silo. Kan ilungrual ahcun thli hi chikkhat tein kan thlen khawhlo zongah duhsah tein kahnak umlo ramkhel chonhbiaknak in thlen khawhmi lam a um ko. Cu ramkhel chonbiaknak a um khawhnak hnga ding le hmual angeihnak ding caah tlangcungmi kip conference tuah cio hi a si ko. Cozah he zei cung in dah ramkhel bia kan chim lai(Framework of Political Dialogue) timi iceihcio cu a si ko. Mon le Karen le adangdang an tuah cio cang. Chin miphun zong caan tlawmpal ah kan tuah lai. Kanmah tlangcungmi ah abuaimi pakhat bel cu United Nationalities Federal Council (UNFC) nih nih rampi huap khawmpi hi kanmah hohak in kan tawlrel lai tihi a si. UNFC chungtel asilomi le a simi zong nih biaruah sertu phu (Negotiation Team) tu iser sehlaw cu nih chonbiak hi atha tiah aruatmi tampi an um. KIO/A nih halmi Tlangcung Hriamtlai pawl Tonnak October 27 ahhin biafiang a chuak te ko lai tiah ka ruah. Cozah nih ramkhel chonbiaknak kan tuah hlan ah rampi huap kahdaihnak hi kan tuah hmasa lai an ti. Cu aherhnak a ruang cu hriamtlai bu 18 a ummi ah bu 15 nih min an thu cang. Hnatlak minthut ciami 28 a um. Cucaah zapi kahdaihnak ser ta in Tlangcung hriamtlai pawl le Cozah ralkap pawl a hmunmi kahdaihnak min an thut ahau. Mah hnu ahcun remdaihnak bu (Joint Peace Process) kha akal khawh ahau hnga. Cucu atulio timtuah bikmi a si i, culawng ahcun ramkhel chonhbiaknak tak cu an chuahpi khawh lai.

CLP: Chin National Conference tuahnak ah Chin ramkhel cheukhat kan I tel lai lo tiah thanhca hna an chuah, hi tuahlainak kong ah na hmuhning?
CLP: Chin ramkhel pakhat hnih an I tellai lo timi hi an itel duhlonak a ruang ka theibak lo. A ruanglo um lo in kan ram kan miphun caah khua kan khang lai tiah itel duhlo in nuar kha cu thiltha a si ballai lo. An lungtlinlomi a um ahcun tha tein izoh ahau, Chin National Conference tuahding tawlreltu pawl zong nih zeiruang ahdah an lungtlin lo timi zong theih ahau. Duhlo sawhsawh ruangah kan I tellai lo ti cu a poi ngaingai lai. Mon le Karen, adangdang zong nih an tuah cang. An tuah duhnak chan cu hi rampi buaibainak hi hriamtlai le cozah lawng nih tuah khawhdingmi thil a silo ti an ifian ruangah ramkhel bukip, mino, nubu, siangngakchia bu kip sawm in kan ram thlennak kong tuah an tim hi a si ko. Cozah he ichon tikah Chin Ramkhel kong, miphun kong le ram thanchonak ca thil tampi I ceihhmai le chim ding a um, cu I itello ahcun a poi tipin in chim ding a um tilo.

CLP: Tulio hi EBO ah Operation Director a tuan lio tiah kan theih. EBO hi zei bu dah a si i zeidah a tuan bikmi a si?
VBL: EBO nih aa tinhmi cu Kawlram zaukphung (democracy) dai tein thlennak (Peaceful Transition) a chuah khawhnak ding caah phaisa lei bawmh kha a si ko. A herhnak ah ram kip cozah sinah Kawlram thil sining kha va chimh(Advocacy) hi a si. Cu i bawmhnak vialte cu kan sinah a ra hmasa i mibu (Civil Society) pawl si hna seh, hriamtlai pawl si hna seh kanmah lei in kan hei bawmh chin hna. Atulio kahdaihnak a sermi Liaison Office siseh, Public consultation tuahnak tbk zong tampi kan bawmh ve hna.

CLP: 2015 Thimnak tuah hlan ah Phunghram Aa remhlo ahcun a dikmi phung asilai lo tiah Daw Aung San Suh Kyi nih a chim cang. Kawlram zaukphung I kan pi tiah kawlram le vawleipi nih ruahmi kong President sikhawhnak ding ahhin Euro Burma Office (EBO) in siseh, EU, US lei ram cheukhat aw-ann zeidah a lawh?
VBL: EBO lei in chim awk ngai a um lo. Phunghram cu ahopaoh nih remh ding a si ti cu theih a si. Cozah nih nan duh ahcun nan remh khawh an ti. Cucaah an duhning in remh kha kan duhlo i rampi ceihhmainak (National Dialouge) a chuah khawhnak ding ca cawlcanghnak kan ngei cuahmah hi a si. A kilning(process) kha a si. Phunghram cu athar tial atimi zong cheukhat an um I a tu kan dirhmun in chim awk atha lo. NLD dirhmun tha tein ka theilo nain Daw Suh nih amah President sikhawhnak ding lawng remh a ti ahcun cucu a dik lo. Remh ahcun zapi hnatlaknak in remh ahau mi phun a si.

CLP: Tutan Hakha na ratnak le na ratmi chung I Tho Puai na hmuhning?
VBL: Tutan Laitlang ka ratnak cu Global Chin Christian Fellowship(GCCF) hi kanmah EBO project pakhat a si kan ti ruang le Laitlang ka tlun ah kan pu Harn rak ka zul ve ko ka ti I kan rat hi a si. Tho puai tuahning ka hmuh ah ka lunghmui ngai.Acheukhat nih Tho cu Chin Kum Thar a si tunglo a timi, Tho cu Hniang pei asiko cu atimi zong tampi an um. Zapi kan ikhahnak ding caah Chin Kum Thar tiin kan hman ti a theithiamlo mi zong tampi um kan si. Tahchunhnak in chim ka duhmi cu Nagaland nihkhin kumtin Hornbill Festival an ti I voikhat cu an vuancichoh pa nih a ka sawm ve. Atlangpi in miphun pasarih kan um an ti I zung an khar. A nikhatnak ni ah miphun phunkhat nih puai le nunphung hmuhsaknak an ngei. A nihnihnak ah adang nih an ngei.. cu ticun an tuah. Cu ahcun ramdangmi (tourist) tampi an sawm hna I phaisa tampi an I hmuhnak, cu zong cu kanmah Chinmi nih kan tuah kho ve ko. Amin kongah buaituk lo in zapi ikhahnak a ser kho dingmi puaimin hman kha abiapi ko. Fanger, Khuado, Tho ee ti cu sullam a khat dihmi an si ko.

CLP: Chinmi thancho dawntu asi ko tiah na ruahmi?
VBL: Laimi dawnkhantu thil tampi a um ko. Culak ah dawnkhantu tiah ruahmi cu GCCF meeting kan tuah lio Rev. Dr. Hre Kio chimmi ka hrawm. Cucu 1. Zu kan dingtuk, 2. Biasi kan phaituk, cucu ka uar taktak 3. Afawibainak(Phiatlaan) kan uartuk tiah a ti. Ramdang lawng cuanhlo in kanmah tein thancho tuahkhawhnak dirhmun kan ngei ko timi lungput ngeih ahau.

CLP: Chin thawngthanhbu lei (media) riantuantu sin ah cah na kan duhmi a um maw?
VBL: Democracy a thawtnam a langhnak pakhat cu thawngpang (media) thanhnak lei hi a si. Keimah zong nih ka uar tukmi cawlcanghnak a si nain ka tuah khawh lomi a si. Media pawl nih nan zulh dingmi zulhphung (principle) pakhat a um. Cucu fek tein nan dirpi a hau. Aho mithmai hmanh zoh loin chimphuan le tial kha a si. Porh ding, fak ding zong a si lo. Ka rat pah in vanlawng cungah muvi ka zohmi pakhat cu nothing but the truth timi a si. Cucu tuanbia tialtu pakhat nih journalist pakhat nu nih US President pakhat thahnak dingin timhtuahnak kong tuanbia pakhat a tialmi a um. Cucu catialtu nih journalist kha aho sin hmanh ah na chim lai lo tiah bia a kam. Cucu journalist nu nih a tial tikah cozah nih na laknak rak kan chim an ti i a chim duh lo caah kumhnih thawng an thlak. Nain, a chim bak lo. Chin duhmi cu media nan tuan tikah nan chim lo dingmi thil tampi a um i nan thawngpang a hrihhram (source) kha a herhnak ahcun humhim ding a si. A cheukhat nihcun nan i thihpi dingmi thawngpang zong a um men te lai. Aho papek deuh hleimi um loin nan ruanter khawh i ‘check and balance’ a um a hau. Cucu Media Principle (thawngthanhnak tlaihtleeng) ka timi cu a si.

CLP: Laitlang Thanchonak hi zeibantuk in dah I dom usihlaw athabik hnga tiah na ruah?
VBL: Nizan ah Vuanci Van Thawng he bia kan iruah I a chimmi ka hrawm. Thanchonak ahcun ahram asimi Tlunkalnak lam (Transportation) hi a si ko. A pahnihnak ah mei, cu thanchonak ding ahram kan ngeih ahcun adang thanchonak tampi kan kemh khawh ko lai.

CLP: Chinram mino le mipi bukip lungrual tein tanti I “aw khat” chuahkhawhnak ding caah zeitin karhlan dah atha bik lai tiah na ruah?
VBL: Chim awk dang ka thei lo. Asi nain GCCF he hin ka hei pehtlai ter. Tlangkip, bukip le biaknak kip kan ram caah zeitik tal in rian kan tuan kho hnga maw tiah khuakhang laireltinak an ngei i an kalnak lamthluan ah an ipahnak tampi zong a um ve ko lai, asinain miphun le tlang huap in thil an tuah hi a nuam ka ti.Lungkhat in khuakhang tithiamnak ngei usihlaw miphun purupnak a chuahpi lai. Tha zong ka pek ngai. Khua le peng hoih in qanhnak lungthin cu atlawmpal ah a lo te ko lai.

CLP: CNF nih chungtel (member) sawknak form tuah ruangah a soiselmi tampi an um. Nangmah dirhmun le na hmuhning zeitin dah a si.
VBL:Bu pakhat a simi nih chungtel (member) si cu aherhbakmi a si ko. Chungtel silo in kan zapi in CNF kan sidih ko ti cu akalning a si deuh rua lo tiah ka ruah ko. CNF ngeihmi Chinland Club timi a um I phaisa kan tho cio ko. Chinland Club ummi paoh chungtel kan si dih le dihlo zong ka thei ve lo, ka thawh peng ve ko. A tu ka dirhmun tu cun CNF member ka si tilo, bawmtu cu ka sipeng ko. Thilsual thil tha an tuahnak kongah chim awk a herhmi paoh cu chim ding a si ve ko.

CLP: EBO nih Liaison Office kip bawmhnak nan pek ve si kaw, Kahdaihnak a sermi Hriamtlai pawl ah remdaihnak a himbik tiah na ruahmi?
VBL: kahdaihnak kong he pehlai in a himbik cu Chin National Front hi an si ko. Cun Mon, KNU pawl an tluang ngai. Shan RCSS/SSA pawl hi an tluang lo ngai in ka hmu.

CLP: Chin miphun sinah cah na duhmi a um maw?
VBL: Atu Kawlram thlennak hi karkhat te lawng kan kar rih. A rawk suallai tihi ka phang ngai. Hi remdaihnak tlamtling seh tihi saduh thahcio a si kan itel khawhnak lam cio in I tel usih tihi sawm kan duh ko hna. Atu avoikhatnak arawh sual ahcun a voihnihnak hmuh ahar cang lai. Pathian sin thlacamnak in I bawm cio ko usih..

Pu Victor Biak Lian cu 1988 kum Kawlram buai lio caan ah Rangon University in Botany Major in kum donghnak a rak kaimi a si. Chin National Front ah 1988-1992 kum a rak tuan i KIA (Kachin Independence Army) ah CNA ralkap in a um lio i Surgent Major (Runbawi) rangh a rak hmu. Chin Forum ah 1998-2006 kum tiang chungtuantu le atu lio Management Board Member; EBO kuttang um National Reconciliation Program ah 2004-2008 kum tiang Project Coordinator; EBO ah 2009- 2011 kum tiang Assistant Manager; ENC ah 2006- 2012 kum tiangh Foreign Affairs le Strategic Studies Department ah chungtuantu; 1995 in CHRO (Chin Human Rights Organization) ah 1995 thokin 1999 kum tiang ah Board of Directors; le EBO ah 2012 kum in nihin tiang Operation Director rian a tuanmi a si. November 9, 2010 ah Norway ram um Norweyian To The East nih Riantuan minthatnak ca tiin The Stephen’s Award (4th) an rak pek. 2011 ah CNF arak cawlcanghnak Ka Philh Khawh Lomi Ni(Remembrace Days’) timi cauk zong arak chuah.

Chin Ramkulh A Rak Tlawngmi CNF Palai Pu Zo Tum Hmung Le CLP Biaruahnak

Biaruahtu__ Salai Josephbawi

CLP: Na Sianginn kainak le atulio na riantuanmi na kan chim kho hnga maw?

Pu Zo Tum Hmung/Robawm

ZTH: 2003 ah khan Harvard University in M.A (International Relation_Public Administration) in ka dih. Atulio CNF ah Supreme Council chungtel pakhat ka si. Cun US le UN nih Kawlram refugee zohkhelnak le zeidah an lawh timi hlathlainak (independence research dirhmun in) lei ahhin an ka hmang tawn. 2008 hrawng ahkhan Chin Baptist Churches, USA bawmhnak in Mizoram, India zong kan rak tlawng. UHNCR zung hi Aizawl lei thialpiak ding tiah kan rak nor len nain India cozah nih a rak duhlo i ka lung arak tha lo ngai. Mizoram um Chinmi harnak peklo ding,tlaih le khih tuahpiak lo ding, bawmhchannak peek ding, Chin Seeking Refuge timi report cauk zong kan rak chuah i UNHCR lei in an hmang ngaingai.

CLP: Chinram hi UNDP nih minung 73% cu sifahnak tang ah an um rihko an kan ti. Zeitin dah kanmah kutkete in thanchonak (ngandamnak, chawlet,fimcawnnak tbk..) lei kan panh than khawh hnga tiah na ruah?

ZTH: Cozah nih mahte lairelnak,tuannak nawl a kan peek hlanlo kan thancho lai lo. Kan holh, kan ca, kan biaknak, kan phunglam, leitang thilchuak tbk.. mahte khuakhang lairelnak ngei a hau. Atulio i hruai le iukning (Administratation le management) thlen ahau. Cun Chinmi nih kanmah kutkete dirh itimlo in cozah (Center-Bahu) lawng bochan kan i tim chung paoh cu kan thangcho lai lo.

CLP: Guam i Chinmi 700 an rak tanlio ah chanchuahtu a rak si tiah kan in theih. Zeitin Guam an rak luhning le harnak an tonning hi a si.

ZTH: Hilio hi US ramchung um territory pakhat Guam ram ah Kawlram in arak lutmi an rak tampi. Phungninglo in rak luh a si tikah Guam ah tlaih an tong. Rev. Dr. Hre Kio le nupi dang zong an rak itel i annih nih an rak chimpiak len hna nain tlam arak tling kho lo. Cu tikah Chin Mission Baptist Church (CMBC) Rev. Rual Uk, Pu Mang Cung Nung pawl tuan lio ahkhan bawmchanding an rak nawl hna caah CMBC khrihfabu zong bawmhding in timtuahnak an rak ngei i keimah hi fial ka si. Cu hnu ahcun US Congress i lutlai lei upa Thomsom nawlpeknak in US cozah nih US ram ah lak dih an si. Osama Binladin i World Trade Centre vanlawng a teihhlan te ahkhan US an luh dih kha  a si. Pathian khuakhan a si ko.

CLP: India, Thailand le Malaysia ah Chinmi tampi an um rih sikaw, atulio UNHCR, US tbk lungput zeidah a lawh lai. Hmailei Refugee lakthannak lam zeidah a lawh rih hnga?

ZTH: UNHCR nih hin Refugee cohlannak sawhsawh cu a atuah nain a duhnak ram paoh ah kuatnak nawl a ngei lo. US asilo ah Australia tbk nih tukum cu cuzat kan kua an ti lawngah UNHCR nih a kuatmi hna a  si. Biana US nih 2002 kum ahkhan Asia ramchung vialte refugee minung 4000 arak lak hna. 2006 kum ah minung 13,000, 2007 kum ah minung 7000, 2008 kum ah minung 20,000, 2009 kum ah 19,000, 2010 ah minung 17,000, 2011 kum ah minung 19,000, 2012 kum ah minung 18,000, 2013kum ah minung 17,000 alak hna. Nizan nai October 2 ahkhan Obama nih refugee lak ka qhumh cang lai tiah 2014 kum caah minung 14,000 calawng min athut cang. Malaysia zongah Chin refugee 30,000 fai an um. Hi zazat hi Asia ramchung minung 14,000 lakdingmi ah Chinmi cu minung 200-500 kar lawng hi kan itelbik tawn. Atulio UNHCR lei in registration tuahtermi zong hi ramdang lannak ca tuahtermi cu a si lai ka zum lo. Cucaah ramchung mi nih refugee dirhmun in ramdang kal i thawh ti hlah u ti chim ka duh ko.

CLP: Atulio US Cozah kharnak (Shutdown) kongah Malaysia in US azuang dingmi minung 500 fai an kham than hna. Hi cozahpi kharnak ruang le sau arau rih lai tiah na ruat maw? Hi bantuk ram rumra ngei nih hi bantuk dirhmun an tonmi hi kan ram sining he cawi tlai na duhmi?

ZTH: Chinmi US kalding an taap cu thinphang ding a si lo. US cozah khar ruangah a si ko i atha than colh lai ka zumh. Sau an khar ahcun Republican pawl sualphawt an tong te lai i aralaimi thimnak ah an tlaknak a si chin lai afiang ko. US ahcun President nawl sangbik kan ti ko nain Cozah nih ahman dingmi phaisa vialte hi US Congress (Pyitaungsuh hluttaw) nih cawitlainak (check & balance) atuah i a hnatlakpi ahau. Cucu congress chung republican pawl nih an hnatlak khawh lo ruangah a chuakmi a si. US sining hi theih awk le izohchunh awk ngai a si ko.

CLP: CNF nih kanmah  cawlcanghnak thawngin Chinmi refugee dirhmun in ramdang kan phan an ti. Ramdang phancia cheukhat nih CNF ruangah a silo a timi zong an um. Nang na hmuhning chim awk atha hnga maw?

ZTH: Hihi chim awk ahar ngai. Malaysia kong ah CNF ruahnak cheuhnak tampi a tel. CNF hrim nih UNHCR cozah zung chimpiaknak hrim zong India he Malaysia he atlawm tilo. Na belte in CNF tello in pumpak in a chimmi cu an um ve. Tam deuh hi cu CNF nih kan harnak kong le kan ram sining chimnak in a si bik ko tiah ka ruah.

CLP: Chinram thancho tuahnak caah zeitin dah Ramleng le Ramchung Chinmi pehtlai ah ser a thatbik lai tiah na ruah?

ZTH: Hihi abiapi tuk hringhran. Ram thanchonak kan serti lai ti ahcun abikin minobu le minobu biana ah CYO tbk, Khrihfabu churches pawl le association pawl tampi in pehtlainak ngeih cio le tuanti cio ahau. Cucu kan tuanti ahcun arau hlan ah Switzerland ram bantuk ramtha kan ser khawh te ko lai. 

CLP: Atulio CNF an si ah, UNFC dirhmun in a si ah Kawlram kahdaih chonhbiaknak hi zumhtlak le afeh dirhmun a phan lai tiah na ruah maw?

ZTH: Chim awk ahar ngai ko. Nitin an cawlcanghning, an chimning in an tuah serhnak timi zoh tu in tuaktan khawh a si deuh lai.

CLP: “Chin” timi min le “Zo/Zomi,Cho tbk” timi min hmannak ah na hmuhning?

ZTH: “Chin” timi cu ramkip le vawleipi nih a kan theihnak, cu theihnak lawngsilo in an kan pomcang caah “Chin” timi mintang in i pheo awk atha lo. Ral kan ngeih lio ah Chin timi tangin lungkhat te dirti hi abiapi tuk. Mizoram bantuk in dirh le thawkka ahcun peng le tlang, phung le hram le chungkhar minput I I qanhtuk hna hi a tha hrim lo. (theihawk:Mizo timi cu Zomi kha an letmi a si. Aho dah mizo set asi tichim khawh a silo biahaltu chapmi) Tha tein Chinram kan dir khawh cang kan ti hnu ah kha kong kha cu ceihte a si hnga.

CLP: Bu chung ramkhel (Party Politics) le miphun ramkhel (National Politics) kong an biapitnak le cah duhmi na ngei maw?

ZTH: Bu tanhduhnak, keimah bu, keimah tlang, keimah peng timi nihhin thancho a kan dawn. Khakha atulio biatak tein hrial le iralrin ngai ahau. Cu i aralkahmi Miphun ramkhel timi cu miphung le ram ca tibak in duhdannak ngeihlo in thiltuah kha  si. A tulio kan dirhmun in a biapi taktakmi a si. 

CLP: Biacah Na Duhmi?

ZTH: Kan ram thlennak caah kan zapi in thlacam teirial in ibawm cio hna usih.

Zungmawi thiam Nungak Anna Biak Tha Mawi he Chikkhat

Biaruahtu_ Salai Josephbawi 

CLP: Na min le na chungkhar kong na kan chim kho hnga maw?

ABTM: Ka min cu Anna Biak Tha Mawi ka si. Ka pa cu Rev. Dr. Sikhia(Thang-aw) (MIT ah Pastoral Theology Professor, Australia Melbourne ah Ph.D a peh lio) a si. Ka nu Pi Tin Tin (Hriphi) a si. Unau pali( pa 1, Nu 3) lak ah apathumnak ka si. 

CLP: Na sianginn kainak le atulio na riantuanmi

ABTM: Myanmar Institute of Theology (MIT) ah Bachelor of Art in Religious (BAR) ah 2007-11 tiang Mirang ca in ka kai. Distance Education in Myanmarsa in ka kai.

CLP: Na huammi (Hobby)

ABTM: Ka ngakchiat te in huammi tampi ka rak ngei. Atutiang ah atangmi cu carel le khualtlawn hi a si ko.

CLP: Hmailei na pumpak ca siseh, miphun caah tinhmi?

ABTM: Ka tinhmi ti ahhin hmailei zeidah a si lai ti cu aho paoh nih kan theih na lo in hi ka tinhmi ka chim ruangah keimah lila thalak thapeknak ah ka hmang I ka chim tawnmi a si. Ka tinhmi ah caan karlak le hmailei ti a um I, caan karlak ahcun tuanbia zukcawl (domumentry movie) pawl thlak ka tim. Cu hmaikum lei ah Chin ram ah Workshop tuah ka tim. Cu Workshop (Vocational training) cu kanmah kokek thilri pawl serchuah thannak ding ca kong a si. Biana ah seitah, pher le dangdang tuah. Cucu mibu ca chawlet (Social Business) phun a si I kan miphun nih kanmah kokek thilchuahmi hmangin chawlet tuah usih tihi a si. 

CLP: Zungmawi (Art) lei biatak te tha na pek le Invisible Heart Group in Chin ram hna na rak tlawng. Na cawlcangh duhnak le na riantuannak na kan chim kho hnga maw?

Anna Biak Tha Mawi

ABTM: Zungmawi lei hi cawnnak ngeil in 2006 in keimah tein zuk ka rak suai cang. 2008 in Zuk lei workshop training tete ka kai, ca ka rel, zuksuai thiam hna sin ah ka leng I cu ticun ka thawkmi a si. Laitlang lei ngakchia zuksuai ka thawk hi cu BARs ka kai lio  ah riancawn (Internship) dirhmun in kaa thawkmi a si. Zuk lei le kutzung thiamnak (Handicraft) lei kan chimh hna kha a si. BARs ka dih zongin zuk lei pehzulh ka duh, ka cawlcangnak tete zong  ramdangmi ka hawinu nih Invisible Heart Group, Hawai ram ummi Miggan Barasi lutlai nih kan bawmh/quanti lai tiin tangka fund a kan pek I cuticun kan hawi le he kan tuahmi kha a si. Zuk lei cawlcanghnak in Chin ngakchia mino sin ah ka tuah duh hnawh channak cu Zuksuainak in hmailei an paw an icawm kho lai I rian an tuan khawh lai timi ruahchannak a silo. Vawlei cung huap mit zongin a fawimi a si lo. Ngakchia pawl I khuaruah tuaktan khawhnak (critical thinking), thil an tuahmi ah lungsuk in tuahduhnak (concentration) le tuaktan in thilserchuah (creative idea) an ngeih khawhnak lei tu abawmtu siseh ti khi ka hmaithlakmi tu a si bik. Ka chimh tik hna zongah tuahning cang (theory) lawng ka chimh hna I cutin kha tin khel(suai) u ka ti bal hna lo. Ti zong ka tim lo. Ngakchia pawl lungthin kauter (open up) ding tu kha a si. Kan pupa Chan zongin zuksuai hi tha kan rak pek lo tuk caah atute in kan mino le sin ah ciithlak ka timhbikmi a si ko.

CLP: Bungkus tiin Chin nu pawl Parcel kan kalning Rangon ah Video in hmuhsaknak a ngei tiah thawng kan theih. Zeidah tuah duh chanbikmi a si. Hmailei zong hi bantuk he pehtlai in tuah ding nai timmi a um maw?

ABTM: 2009 ah Yangon Film School ah England in Michael Mathew hruainak in workshop zarhhnih ka rak kai. Cu ahcun kanmah tein muicawl (video script) thlak in zapi sinah langhter ding a si. Cu ahcun Michael Mathew kha Chin mi nih ramdang parcel kan icahning le kan sining ka chimh tikah theih a duhtuk hringhran. Parcel kong ti ahcun chim ka duhtuk lo nain Chin mi caah hrial awk thalo a si fawn. Ramdang mi caah cun theiduh ngaimi thilthar a si tikah ka rak thlak I muicawl tuanbia ka tial. Cucu 2011 ah ka lim I atu ahcun Singapore le San Francisco hna ah an langhter (piah) cang. Sianginn nih copyright an ngeihcangmi a si caah Chinmi zapi sin ah ka phanh ter khawhlonak hi a si. Atu zong CNF in kan pa Col. Solomon hi thlakqhanmi ka ngei I atu December 7 French Culture Musuem ah zapi sin langhter (Piah) a site lai. Ka thlak duh hnawhchannak cu a mah pumpak ca lawng silo in arianquanti hawi pawl zeitluk in dah miphun caah rian an quan timi kha langhter duhmi a si.

CLP: Guitar le Arfi ti Biazai cauk na chuah. Careltu zong nih an ilunghmuih ngai cio ti kan theih. Biazai hluai duh hnawhchanmi zong a ngei ti kan rak theih I lungthli bia ruah awk atha lai maw? ;-)

ABTM: Biazai hi Laiholh in ka tial. Rangon aqhangmi ka si caah Chin (Laiholh) hi ka cheituk lo. 2009 in Chin holh(Lai) in biazai tial ka thawk a si I cuticun Guitar le Arfi kha ka chuah khawhmi a si. Tialhnawh chan cu Guitar le Arfi ka tialmi lunglawmhnak cahmai arelmi nihcun an I fiang, nan theithiam ko lai.. 

CLP: Kan caholh thanchonak caah saduh na thahmi le hmailei nangmah pumpak in chuahthan ding timtuahmi na ngei maw?

ABTM: Chin timi ahcun a kai deuh I kanmah Lai timi lawng chim ahcun mizapi nih relkhawh dingmi le relduhding in tialmi cabia, capar le biazai tampi a um rih. Abik in chanthar biazai kan hluaining zoh tikah hlan deuh upa hna biazai he cun aa dang tuk I biathluai (rhyme) zong a um tuk tilo. Kan pupa biazai hluaining chan lonh tuk in biatluang (free verse) kan hmantuk tikah upa pawl nih biazai zong a silo an kan tiphah tawn. Chimtu kan ngeilo tikah kan biahluaining in siseh, kan biafang hmanning zongin mawchiat awk thalo cu kan si. Na belte in kanmah le kan tikhawh tawk cio in hlan biathuk biafang pawl le biathluaining cu chanthar mino nih adaan lo dingin hmanqhan ding kan izuam awk cu asi. Laica in rel awk tha cauk tampi, lenhluai, ngakchia caah muitawn cauk pawl tampi kan chuah khawh ahcun athatuk lai.. 2014 ah Mirang, Kawl le Lai telhin biazai tial than kaa tim.

CLP: Tulio Laitlang Lungdonh kong hlathlai dikhlirnak (Research) tuah a timh tiah kan theih. Zeiruang le zeikong dah pholangh duhmi na ngei maw?

ABTM: Lungdongh kong research tuah dingin ka rat hi a si. Aruang cu vawleicung, abikin kanmah Kawlram miphun tampi nih ngeihlomi nunphung, Chinmi nih kan sungsakvemi lungdongh a simi kha biaknak lei upa hna le Chin upa cheukhat nih tuah tilo dingin an kham tiah thawng ka theih. Aruang cu lungdongh tikah sa tampi that ahau, mi thazang tampi ahau lawng silo in minung cu kan thih hnu ahcun philhlonak tuah ding a si tilo an ti thawng ka theih. A si ngai ve tak timi zong ka ruat I cu hna bia pahnih karlak ah mizapi nih zeiset dah an duh timi pholanghnak ding ah hlaihlainak zuk  (documentry movie) tuahding ka tim hi a si. Documentry Movie biatak tein kan thlak lai ti ahcun dollar $ 15000/- dihding hi a si. A si nain thiltha tuahnak ahcun Chin mi tampi nih bawmchan ding an duh ko lai timi ruahchannak he timtuahnak ka ngei ka facebook in phaisa kawlnak ka tuah. Chin Foundation nih $500 le UK in ka hawile nih $2000 an ka bawmh I chawva thazang in bawmtu an um qhan te ko lai timi ruahchannak he hmai ka fonh cuahmah ko. Atu ka tuah cangmi cu Hriphi, Khuabung, Thangzang le Hmunthar ah ka kalcang I lungtling ngaingai a si ko.

CLP:Chin miphun nih zeitin dah kan miphun sinak (National Identity) kan zohkhenh ah atha tiah na ruah?

ABTM: Chanthar mino tampi nih kan miphun nunphung le thilthuam, thilri quantuah cu chim lo kan theifiang ti hna lo. Chan tiluan rumor kan dawi peng ding hi ka qih ngai. Atute in kan iralrin lo ahcun chan tiluan nih dendih in tlau dawh kan fawi ngai. Hakha hmanh ah qhingqhang inn a ngeimi innthumli lawng an si cang. Lai inn sakning, kanmah kokek chuak kutzung pawl kan philh kan tlau pah ngai cang. Hi hna kong van chim tik ah ruahnak a bituk zongin ruah khawh ka si nain kanmah Chin mi lila nih kan kokek nunphung kan theih kan thiam lo I kan kilven tilo ahcun lohtlaunak lei kan panh ti a si ko. Hi bantuk tuah zohkhennak caah Chin thilthuam ti ahcun nu pawl nih kan rian ah irel usih, Inn le kokek thilser a si ahcun pa pawl nih quanvo kan lakcio ahcun atha ngai lai.

CLP: Chin ram na phanh pah lengmang tikah Chin ram khua aqhenmi an um pah len. Na hmuhning le na siaherhmi?

ABTM: Atu khuate pali nga leng ka phanmi ah khua inndong tlawmte in aaqhenmi A le B in an tam ngai. Cucu cozah zong nih siseh, NGOs le adangdang nih qhancho rian kan quan lai tiah project tuahpiak hi ahar ngai. Uhqanhnak a um lai ti ruahruangah ahlan ahcun bawmhlo dingin bia an chim bal. 2015 thimnak zong ah a den te lai tiah ka ruah. Hi kong hi khua le ram tlaichantuk ruangah a si ti cu theih dih a si ko nain hmailei kan tefa kan mino le caah khua tampi an kan ruahpiak cu a hau ko lai. Kan upa le te cu mah hnu kum 20-30 lawng a kan nunpi ding a si. Cucaah hmailei cuanhpah bu in mah ca maw kan ruah lai, kan miphun, kan mino le kan techin fa ca dah kan ruah lai tihi a biapi ngai ko.

CLP: Zungmawi le kokek muisam lei riantuannak ah na cawlcang ti kan hmuh tikah hi riantuan ruang I na lunghmuihnak le tuarnak (feeling) ten a kan chim kho hnga maw?

ABTM:Zuksuai in zuk chungah inuamh le lungihmuih khawhnak hi Pathian nih a ka pekmi laksawng a si tiin ka hmuh. Zeitin dah ka tuar ti cu chim ahar ngai. Chinram kokek muisam nih lungdamnak tampi a ka pek. Nu zong nih mah thimnak covo kan ngeive tihi ka pom. Parcel tihi thilthatuk a si ko nain amin parcel ti pektu hi kan ipalh rua ka ti. Parcel kal a um tikah Khuate lei ka tlawn tikah khua a king tuk I a nuam chin lo lengmang ko. Asi nain hmailei mino pawl tu nih zeitin dah kan khua kan ram kan sersiam than khawhlai timi lei tu in ihruai kho usih tihi ka duhbik ko.

CLP: Ramdang parcel kongah Chin nu dirhmun in chim duhmi?

ABTM: Ramdang kalnak timi hi phunhnih in then ka duh. Parcel ka duhlonak bik cu mah duhnak silo in nu le pa nih hnek chom in kalkhi a si. Mah lungtho tein a duh I akalmi cu tha ka pektuk ko.

CLP: Atulio Chin miphun caah rianquan duhnak na dirhmun le na tuancianak ah na harhnak bik le na nuamhnak. Hmailei Chin miphun ca riantuan tik ah ruahnak cheu duhmi?

ABTM: Chin miphun caah tangka tampi zong kan pe hna sehlaw tuanduhlo ahcun santlai lo a si ko hnga. Kanmah pumpak in kan quan khawhlo zongah a quan khomi tha kan pek ding asi ti ka ruah. Chinmi tampi nih thiltha kan tuah tikah kan ka lawngin aa na thiltuahmi a qhatuk, Pathian nih in bawm ko seh ti lawng kan Iti I mah le mah thazang in ibawm kan itimlomi hi a poi ngai in ka hmu. Kan ka in Pathian a bochanmi kan tampi tiin chim ka duh.

CLP: Chinmi a kan dawntu tiah na ruahmi le thanchonak lei panhpitu ding na ruatmi?

ABTM: Qhancho dawntu bik cu lungruallonak ruangah a si tiin ka hmu. Cu lungruallonak cu keimah timi, kan ram, kan peng, kan tlang, kan khua, kan innchungkhar, kanmah timi lungput ah kan ihruhpituk caah a si tiin ka hmu. Thilkaupi in khuaruah (Open minded) timi ngeih le tuak kan itimlo I kan theihmi hnihkhat lawng in um kan itim , cucu kau deuh in khua-au ding kan si. I cucu a kan dawntu bik a si rua tiin ka hmuh.

CLP: Biadang ah kal usihlaw… duhdawttu/ duhdawtmi na ngei cang maw? Na va caah khin zei sining khi ngei sehlaw tiah saduhthahmi?

ABTM: ahmm.. Khual ka tlawnnak kip ah nufafa nih va ngeih canglo in an ka tipeng. Kei ka ruahnak ahcun keimah ahhin hmailei thiltuahding ka timhmi tampi an um I cucu hmai ka pek (focus) tapeng. Keimah hmailei ka kalnak ah dawntu a si ahcun ka hmaithlakmi lei tu kha kal ka tim peng. Ka va ca siding ti ahcun leh ahar ngai. Pathian tu nih keimah caah athabik a chiahmi a um ko lai timi ka ruahchan.

CLP: Chin mino tulio kan cawlcanghnak na hmuhning le biacah duhmi?

ABTM: Chin ram kakip ka phanhnak ah Chin mino pawl kanmah le sining cio in miphun ca tiin mit kan kau cio, kan izuam ngai ko tiin ka hmuh. Kan herhmi cu mino pakhat le pakhat bu ser in pehtlainak (network) ngei cio usih tihi chim ka duh. Mino nih rian tampi kan tuan khawh I Chin upa pawl zong nih hmunhma an kan pek peng ve ahau tiin ka hmu. Keimah zong mino dirhmun in hmai a kal, azuam cuahmah lio ka si. Mino nih kanmah pumpak thanchonak caah zeidah ka duh, ka herh timi hi ruat hmasa peng usihlaw tihi chim ka duh. Thil lemtu tampi chungah tlau afawi, kan miphun le kan ram caah zeidah aherh ti kan ruah khawhrihlo hmanh ah kanmah le kanmah caah zeidah athabik, aherhbik timi kan theih ahcun zapi caah athami thil cu kan chuahpi ko lai ti ka zumh.

A voi (66)nk Chin National Day (Mindat) Ah Bochanmi Chin upa Cheukhat Ton Biaruahnak

Biaruahtu__ Salai Josephbawi

February 20, 2014 Avoi (66)nk Chin National Day, Mindat khua ah Chin National Front (CNF), Chin Ramkulh Cozah komhfonh in tuahmi cu pengkip, tlangkip nunphung le thilthuam hmuhsaktu, lamtu lawng silo in Kawlram ramkomh President  zung in Pawngkam zohkhenhnak le Thingkung Vuanci U Win Thun ara. President Thein Sein pumpak in Avoi (66)nk Chin National Day tuahnak cungah conglawmh thapeknak ca zong a kuat caah kum dang nak in a sunglawi khunmi a lo. Cu Chin National Puai tuahnak kong he pehtlai in Chin mizapi nih kan ifian chin khawhnak hnga ca tiin Chin Miphun nih bochanmi upa cheukhat kan ton hna i mizapi rel kho dingin kan rak langhter. 

Chin CM Pu Hung Ngai Biachimlio/TCP

Dr. Za Hlei Thang (CNF Vice Chairman): Tutan CND kan tuahning lung a tling ngai. Zungkip nih hmuhsaknak lawng silo in inntek nunphung thilthuam, thilri hmuhsaknak (Show Room) an tuahmi zong lung a tling ngai. Kan caan hmanning bel ah ahlan tuahkel ningin caan hman a si tikah ithleng pah kho seh tihi saduh ka that ngai. Chin National Day timi cu zaukphung (Democracy) I athawtnamnak kha kan langhter ni a si. Puai sawhsawh, nuamnak sawhsawh in tuahmi a sibak lo i zeidah, zeitin dah, zeiruang ah hi puai kan tuah hnawhchan timi theih tu kha abiapi ah a chiading kan si. Chin National Day cu nunphung (Culture day) a silo, Ramkhel ni (Politics day) a si. Ramkhel puai ni pakhat a si caah kan Chin mizapi nih ramkhel kan ifian chin khawhnak hnga ramkhel he a pehtlaimi biachimnak, theihkauhternak  ca tiin caan zeimawzat khi ila kho seh tihi biapi ngai in ka ruat.

Pu Lian Uk (CNF Vice Chairman): Chin National Day cu avoikhatnak bik Tanghra Sianginn Bualrawn, Mindat ah rak tuah hmasakbik a si. Atu tan avoi (66) hnu ah Chin ramkulh pengkip lengin Taungtaa, Thado hna zong nih an rak kan sawh khawh tikah lung ahmui ngai. Thlanglei Chin ram an nunphung lam ka zoh tikah hlan pupa bia le hla, phung le lam hna an kilven i an sungsak, an hman rih ka hmuh tikah ka upat ngaingai hna. Chak lei Chin ram ahcun khrihfa kan luh le cangka in kan pupa phung le lam kan tlau dih, kan thei tilo theih ding zong kan itim tilo I ngaichia ngaingai a si. Abik in Hakha Thantlang lei hi kan zual. Kan Chin miphun sinak lei kirthan zohthan usih, Chin mi paoh nih Kawl zia, Kawl nundan cawng hrimhrim hlah usih. Cun Chin National Day kan tuahnak thawngin ramchung ramleng um mino, ngakchia nih ram dawtnak le ram tlaihchannak, miphun pakhat kan sinak kha an thi ah a lut I, an theih chin tikah tuah peng ding hi a biapi ngaingai. Abik in Ramleng ummi ca zungkhar a um tawn lo caah Chin National Day February 20 thengmang a sikhawhlo zongah tuah khawhnak lei paoh lam in aa naihnak bik ni ah tuah khawh ding hi kan zuampiak hna seh. Chin National Day kan tuah lo a si ahcun kan miphun a tlau cang timi theih le tuah izuam peng ding hi forh kan duh ngaingai hna. 

Pu Zing Cung(CNF Secretary General) : Avoi (66)nak hi CNF le Chin ramkulh cozah ifonh in tuahmi a si i, hi tuahnak ah committee tete zong tlamtling tein rak ser a si. Puai hmanning cang zong zoh aa dawh, tlam atling i tawlreltu hna cungah lunglawmhnak tampi ka ngei ko.. Hi bantuk rian pipa tuah quannak ah Chin ramkulh cozah, Chin ramkhel party pawl le kanmah hna tel in itheihthiamnak kar kan hlan ahcun thanchonak kan hmuh hrimhrim ko lai, cucu abiapi ngaingai. Hmailei hi bantuk pehzulh khawh lengmang hi kan duh ngaingai ko. Tutan hi ramdawmi kan mirum Pu Thang Sing nih sing (500) a bawmh caah hi bantuk kan tuah khawhmi a si i hmailei tuahqinak zongah chawva um lo cun ahar pah ngai dingin a um. Cozah he remdaihnak chonbiak catsual hmanh sehlaw hmailei tuahqi khawhnak caah zeidah alawh lai ti kan thei lo nain ram le miphun adawmi hna nihcun kan umnak cio in Chin National Day cu kan tuah peng ko lai tihi chim ka duh. Chin National Day hi ni sawhsawh men Ramuk bawi uknak phung kan duh lo I kan thlenmi a si timen in an ruahsual. Chin National Day kan tuah cu Vawlei cungah miphun pakhat kan si timi le ram pakhat a ngeivemi miphun kan si ve tinak kha fiang tein a langhter. Cu ruang ahcun pei Kawl cozah nih kum saupi a rak kan kham cu. Miphun tlau kan duhlo ahcun Chin National Day hi tuah peng ding kan si. Kan miphun sinak humhak khawhnak caah cun Chin National Day hi a biapi ngaingai tiah ka ruah. 

Pu Zozam(CNDP Chiarman): Ka lunghmuih tuk hringhran. Abik in Kawlrawn lei a ummi an sawmmi hna le ramdang um Chin unau tete an rak tlunmi hrim athatuk. Biachimnak tete an ngeimi zong an thatuk, ka lungsi tuk hringhran.I tonkhawm in lungrualnak kan tuahmi cu zeihmanh he tahchunh awk thalo in a sunglawimi, abiapimi a si. 

Zodingpuia (Mizo Student Union, Head Quartered_Aizawl, Mizoram): Hi puai kan tuahmi ka zoh tikah ka lungsi ngaingai. Kan nunphung lam le thilthuam hna sunglawih in hmailei thancho zohkhenh thiam zong  abiapi ngai.. Chin unau hi Bangladesh, India le Kawlram tiin kan uknak nih a kan qhen tikah ruah ah ngai a chia ngaingai. Asi nain unau kan sinak itheih peng in hmailei zeitin dah kar kan hlan qi khawh lai ti khuaruah cawlcang hi ka duh ngai ko. Chin miphun ni zong hi ramleng um Chinmi, India, Manipur, Bangladesh le a dangdang um zong sawm peng in tuah khawh ahcun hmailei kan miphun ihumhak ikilvennak caah abiapi ngai hnga.

Pu Thang Sing( Tungkhaungkyi company ngeitu, CND caah Tangka sing (500) bawmtu) : Tutan puai kan tuahmi cungah atlamtling tuk ko tiah ruah a si nain chambaunak tampi a um ve. Keimah chambau a si tiin ka ruah I ka lung zong atha lo. Ramkomh Cozah president le vuanci sawm in ratter ka duh hna nan a si thiam lo. Na beltein pengkip in lam arak sawhtu hna tling tein ka hmuh tik hna ah ka lungsi ngai. Hi puaituahnak ah tangka ka hlutmi zong ka ngeih caah a si lo, ka hlu ti zongin ka ruat lo. Kan nau, kan fa le kan techin fapar tiangin ram dawtnak le tlaihchannak an ngeih chin khawhnak hnga ca ah ka hlutmi tu a si. Hmailei ahcun hi nak tam in a hlu kho an chuak liangluang te lai ti zong ka ruahchan. Cu bantuk nih man in cawkkhawh khiahkhawh a silomi lungnget lungrualnak kha Chin miphun karlak ah schuahpi lai tiah ka ruah. Kan miphun ilungngetnak le qhanphawhnak ca a si ahcun khoika peng hmanh ah tuah ko usih chawva lei chambaunak a um ahcun bawmchan dingin timhcia ka si ko. 

Pu Daniel Sakhong (CNF Secretary of Strategic Studies): Atutan a voi (66)nak Chin National Day cu sunglawi le tlamtling in kan tuah khawh caah kan miphun caah hlawhtlin teinak tampi a chuahpi caah lung a hmui tuk hringhran. A pahnihnak ah a zeitluk in dah Chin miphun kan ilungrual le kan miphun dawtnak timi a langhter tiah kei nih  cun ka hmuh. Kanmah Chin ramkulh peng chung minung lawng silo in Asho Chin le Thado pawl zong an rak ra. Kan thilthuam le kan nunphung hmuhsaknak kan ngeihmi nih lung a hmuiter khun. Cun CNF zong nih miphun ca rian a tuannak ah teinak nganpi a hmu tiah ramkhel mit in Chin ramkulh ni timi kha Chin miphun ni tiah kan thlen khawh. Chin zatlangbu, mino bu, sianghleirun bu nih an rak izuam set nain Cozah nih arak cohlangduh lo i CNF he remdaihnak ichonh khawh lawngin kan hmumi a si tiah chim khawh a si. Cun tutan Chin National Day kan tuahni ah Pu Zing Cung biachim nih inntek le khual vialte a hip hna hi aluancia can ah kapkhat lei hoih lawngin kan rak in zohsualmi hna kha kan ngaithiam u tiah a kan timi zong an tam ngai. Cun apoi ngaimi pakhat cu kan mifim tiah ruahmi le cozah zung riantuan hna nih CNF he ipehtlai le ichonhbiak hi atih in an tih rih, Chin National Day kong biatawi chim zongah Kawlpa mithmai zoh in thildik chim ngam lo in a maimilh mi an tamtuk. Khuate i sifak pa hmanh kan tluk lo. Pu Thang Sing bantuk minung ruahnak hi Kan Miphun nih ngei seh tihi saduh ka that ngai ko.

Pu Benjamin Turing (CNF Supreme Council Member_Matupi): Tuni cu Avoi (66) ah Cozah zung lei, sianginn lei an khar lo tikah mi kan tam, an chuak cio hnga maw tiah ka ruah nain mi tampi kan rat khawh tikah lung a hmui ngai ko. Thlanglei hi Chin Amyota Neh tiin an tuahnak asau rihlo tikah zalawng tein hi puai ahhin an ra duh, an ra ngam hnga maw tiah ka ruah lio ah ngakchia upa tiang mah nunphung thuam cio in an rat le an rak sunglawih ka hmuh cio ca zongah ka lawm khun. Hi puai hi miphun pakhat kan sinak langhternak ding caah sukktung bantuk in abiapimi a si. Hlan pipu hna nih democracy timi ukphung hmanh an rak ifian lo nain an lungthin ah an rak zumhmi hi democracy nunzia hi a si. Cucaah zaukphung ngei hmelchunhnak le miphun pakhat kan sinak zoh in Chin National Day an rak kan tuahter duhlonak hi a si.

Salai Kipp Kho Lian ( CNF Chairman) : Tutan kan tuahmi cungah ka lungsi ngai, abik in Taungtaa kan unau pawl nih an rak kan telpinak cungah lunglawmh awk ngaingai a si. Chin National Day hi zeihe dah ka tahchunh ti ahcun lantak puai bantuk in ka ruah. Kan pupa nih bia arak kan rotak lo nain anmah keneh zulh in nihin ni tiang philhlonak bantuk in kan tuah qhan khawh lengmang mi a sunglawi ngaingai. Cu nak in thei awk thami cu Falam Conference in Mindat ah avoikhat rak tuah a si i atu tuahliomi zong hi pengkip, tlangkip tlingin kan rat cio ca zongah kan tuanbia athar ter than. Hi puai tuahnak nihhin ramdawtnak lianpi a pek. Ahlan ahcun pengkhat le pengkhat, khua khat le khuakhat kan rak ido, Mirang nih a kan doh tikah kan tangti, luatnak kan hmuh hnu zongah hi bantuk kan tangqi khawh peng nak hi zauk phung tha kan pek kan duh le miphun kan dawt kan tanh alanghternak a si.

Buhmukyi Solomon (CNA): tutan puaipi ah kanmah lawng silo in President Thein Sein zong nih conglawmh thapeknak ca a kan kuatmi kan hmuh tikah tha atho ngai. Cu lawng silo in Chin ram pengkip in bia le hla, lam le thuam tampi an rak langhter cio tikah miphun pakhat kan sinak tling tein a langhter tiin ka hmu. Inntek Mindat mino khua nupa zong lungrualnak an ngei I hi puaipi a chuah khawhmi hi a si. Ramkomh cozah he hnatlaknak bantuk le Chin ramkulh cozah he ibawm in kan tuahqimi a si ca zongah lung a hmui ngaingai. Ahlan in kan rak tuah tawnmi Chin Miphun Ni an rak kan hrawhpiak i atu zalawng tein kan tuah khawh than khawh tikah ka lawm i hmailei zong kan nunphung bia le hla, lam le thilthuam hmuhsak kilven thancho ter duhnak, miphun pakhat kan si timi langhternak caah biatak tein tanrual hram ko usih tiah cah kan duh hna. 

Pu Thang Ning Kee (CNF Supreme Council Member_Mindat ): Atu voi (66) tuahnak program ah kan duh cu a tling dih lai lo nain  Chin National Day tiah thantar (poster) hna kan langhtermi hi teinak taktak a si tiah ka ruah. Chin National Day hi Chinmi kan nunnak tluk in a biapi mi a si. Kawlram ramkomh tlangcungmi nih an rak ngeilomi puai a si. Avoikhatnak Chin National Day lio zongah Kawlram ramkomh president Sai Shwe Theit nih lawmhpi cakuatnak le Vuancichok U Nu pumpak hrim nih a rak kan telpi i phungning tein tuanbia nih pekmi rian zong a si. Kanmah Chin miphun Miphun Ni (National Day) kan tuah thawngin tlangcung unau hawi Shan, Kachin, Karen tbk.. adangdang zong miphun pakhat an sinak kha a langhter, tha a pek ve hna tiin ka hmuh. Kan miphun nunnak a simi Chin National Day zong Chinram mizapi nih kan umnak hmunhma cio in kilven le tangqi qhancho ter izuam peng ko usih tiah forh kan duh hna.