Biaruahtu__ Salai Josephbawi
TCP: Na chuahkehnak, ramdang na phanhning le atulio na umnak na kan chim kho hnga maw?
ZCL: Ka laihri tannak Aibur khuahlun, ka thannak khua hi Leitak Siapanglai. New Delhi, India ram ah kumli refugee in ka um hnu ah, Canada cozah bawmhnak in Canada ram ka phan. Atu lio ka umnak cu Winnipeg, Canada a si.
TCP: Na sianginn kainak le atulio na riantuanmi?
ZCL: May, 2009 ah B.A (Honours) cu University of Winnipeg in ka dih: Cun, November, 2010 ah M.A (Political Science) the University of Toronto in ka dih. Atu Kawlram ca ah Policy Organization ka hawile he kan tuahmi a um i, a hram kan fehter liopi a si i zapi sin ah kan thanh rih lo. Cucu atu lio ka buaipi bikmi a si.
TCP: Chin National Front le Kawlram Cozah Rangon chonbiaknak ah holhlettu le hngalhpitu dirhmun in an in sawm tikah khalio ton biaruahnak i na lungsi bik le CNF lei in kha deuh an hal lo na timi a rak um maw?
ZCL: CNF upa nih atu bantukin cozah he an i chawnhnak ah rianbawmtu ding in an ka sawm ve ca ah kan miphun dothlennak a kan hruai cuahmahtu CNF cung ah lunglawmhnak tampi ka ngei. An i chawnhnak ah kaa lung simi cu Mirangca in ka rak tial cang i a hmumi zong nan um lai nain, a tawinak in chim than ka duh.
Hmailei Union of Burma remh than tikah a biapi tukmi biakhiahnak an ser khawh tiah ka ruahmi cu pakhatnak ah kan ram Union of Burma zei tin dah rak ser a si timi tuanbia kong ah a si. Ramkomh Kawlram (The Union of Burma) ram cu Chin Hills Regulation (1896) in rak ukmi Chinram, Kachin Hills Tribes Regulation in ukmi Kachinram, Federated Shan States timi Shanram le Burma Act 1935 in rak ukmi Kawl miphun pawl tam bik an umnak Kawlram hna in rak sermi ramkomh a si timi hnatlaknak hi a si. Hi hnatlaknak nih hin Chin miphun cu miphunpi pakhat kan si venak - kan ram le kan vawlei ah kanmahte in a rak i uk vemi miphun kan sinak le ramkomh hi kanmah Chinmi nih rak dirh vemi ramkomh a sinak a langhtertu a si. Hmailei kan ram tuanbia ah a biapi zungzalte dingmi hnatlaknak a si.
A pahnihnak ahcun Kawl cozah lei in an aupi zungzalmi the three national causes - (a) Kan ramkomh (the Union of Burma) hi aa then thek lo nakhnga, (b) Kawlram chung ummi miphun kan zapi lungrualnak le rualremnak a rawh lo nakhnga le (c) Kan ramkomh hi kanmahte in rorelnak sang bik a ngeimi rampi kan sinak le kan nawlngeihnak a hmunh zungzal nakhnga timi pathum hi CNF lei hruaitu hna zong nih an cohlan i an pawm vemi a si. Kanmah Chin cu kan ramkomh i thennak caah a cawlcangmi kan si bal lo, kan ramkomh a thawn i a feh chinchin nakhnga le kan ramkomh chung ah khuasami miphun vialte aa tlukte in (etuality) khua kan sak i remdaihnak a um nakhnga thazaang a chuah zungzalmi kan sinak zong kan hruaitu hna nih an langhter.
CNF lei nih nunak thap ngamh in an rak dirkamhmi le an aupi zungzalmi - (a) Kan ramkomh chung i ram a ngei vemi miphunkip aa rualte le aa tlukte in khuasak ding (ethnic etuality), (b) Self-determination timi kanmah Chinram ca ah thimmi miphun hruaitu le kan miphun hna nih rorelnak/biakhiahnak nawlngeih ding le, (c) A dik a hmanmi Democracy phunglam a umnak ding timi pathum hna hi cozah lei ai-awhtu hna nih an cohlannak min an thut ve. Hi hnatlaknak hi atu in a ra laimi kan ram sersiam thannak ah miphunkip hruaitu hna nih an zulh dingmi le an i tlaih dingmi tlaihfung/tlaihthleng (basic principles) an si i sullam a ngei taktakmi le tlangcungmi hna caah cun kan nunnak tluk in a biapimi hnatlaknak a si. Atu i CNF kan pale nih hnatlaknak cozah he an lak khawhmi hi tlangcungmi a dang le cozah an i chawnhnak le hnatlaknak an tuah lai dingmi ah an i zohchunh ciote ding model pakhat zong a si.
A cung i ka tialmi hi nunnak thap ngamh in CNF/A nih a dirpimi an si i atu a voihnihnak hnatlak min an thutnak i aa tel khawhmi hi kaa lung hmuih ngaingai. Cun, an hal awk i ka ruahmi kong tu hi cu chim ding ka ngei lem lo. Keimah ka tuak ak ahcun political rights (ramkhel lei i kan covo a simi ) hi a biapi bikmi a si i, cu political rights kan ngeihnak ding ah kan hal i, a lam kan sial poah ahcun zei dang a hnu i kan hmuh khawhmi pawl kha cu kan hal rih lo zong ah a pawi ah ka chia lo.
TCP: Kum 15 rauh hnu Kawlram avoikhatnak December 2012 in Jan. 2013 tiang Chinram na rat tlawnnak ah Chinram na hmuhtonmi in i remh awk a si tiah na hmuhmi le thanchonak ah a kan donkhantu a si tiah na ruahmi?
ZCL: Cozah tha lo tang ah sau tuk kan um ruang kan ram ah harsatnak phunzakip a um lam a that lonak, sii-inn tha kan ngeih lonak tbk.pawl cu chim hau lo. Thanchonak ca ah biatakte in ramchung ramleng in kan tanti a herh. Ram thangcho kan timi hna hi minung nih sermi a si. Cu caah, kanmah zong kan ram le kan miphun thangcho usih kan ti ah cun minung lungthin le ruahnak tha lo kha kan remh hmasat i kanmah pumpak le chungkhar thanchonak ah rian kan tuan a herh. Atu tan Kawlram ka va tlun ah ka duh lo ngaimi le kan i remh awk ah ka ruahmi hna cu;
(a) Riantuan kan huam lo: Ramchung ummi
Pahnihnak
ZCL: Ka laihri tannak Aibur khuahlun, ka thannak khua hi Leitak Siapanglai. New Delhi, India ram ah kumli refugee in ka um hnu ah, Canada cozah bawmhnak in Canada ram ka phan. Atu lio ka umnak cu Winnipeg, Canada a si.
 |
| Daw Suh le Salai Za Ceu Lian/fb |
ZCL: May, 2009 ah B.A (Honours) cu University of Winnipeg in ka dih: Cun, November, 2010 ah M.A (Political Science) the University of Toronto in ka dih. Atu Kawlram ca ah Policy Organization ka hawile he kan tuahmi a um i, a hram kan fehter liopi a si i zapi sin ah kan thanh rih lo. Cucu atu lio ka buaipi bikmi a si.
TCP: Chin National Front le Kawlram Cozah Rangon chonbiaknak ah holhlettu le hngalhpitu dirhmun in an in sawm tikah khalio ton biaruahnak i na lungsi bik le CNF lei in kha deuh an hal lo na timi a rak um maw?
ZCL: CNF upa nih atu bantukin cozah he an i chawnhnak ah rianbawmtu ding in an ka sawm ve ca ah kan miphun dothlennak a kan hruai cuahmahtu CNF cung ah lunglawmhnak tampi ka ngei. An i chawnhnak ah kaa lung simi cu Mirangca in ka rak tial cang i a hmumi zong nan um lai nain, a tawinak in chim than ka duh.
Hmailei Union of Burma remh than tikah a biapi tukmi biakhiahnak an ser khawh tiah ka ruahmi cu pakhatnak ah kan ram Union of Burma zei tin dah rak ser a si timi tuanbia kong ah a si. Ramkomh Kawlram (The Union of Burma) ram cu Chin Hills Regulation (1896) in rak ukmi Chinram, Kachin Hills Tribes Regulation in ukmi Kachinram, Federated Shan States timi Shanram le Burma Act 1935 in rak ukmi Kawl miphun pawl tam bik an umnak Kawlram hna in rak sermi ramkomh a si timi hnatlaknak hi a si. Hi hnatlaknak nih hin Chin miphun cu miphunpi pakhat kan si venak - kan ram le kan vawlei ah kanmahte in a rak i uk vemi miphun kan sinak le ramkomh hi kanmah Chinmi nih rak dirh vemi ramkomh a sinak a langhtertu a si. Hmailei kan ram tuanbia ah a biapi zungzalte dingmi hnatlaknak a si.
A pahnihnak ahcun Kawl cozah lei in an aupi zungzalmi the three national causes - (a) Kan ramkomh (the Union of Burma) hi aa then thek lo nakhnga, (b) Kawlram chung ummi miphun kan zapi lungrualnak le rualremnak a rawh lo nakhnga le (c) Kan ramkomh hi kanmahte in rorelnak sang bik a ngeimi rampi kan sinak le kan nawlngeihnak a hmunh zungzal nakhnga timi pathum hi CNF lei hruaitu hna zong nih an cohlan i an pawm vemi a si. Kanmah Chin cu kan ramkomh i thennak caah a cawlcangmi kan si bal lo, kan ramkomh a thawn i a feh chinchin nakhnga le kan ramkomh chung ah khuasami miphun vialte aa tlukte in (etuality) khua kan sak i remdaihnak a um nakhnga thazaang a chuah zungzalmi kan sinak zong kan hruaitu hna nih an langhter.
CNF lei nih nunak thap ngamh in an rak dirkamhmi le an aupi zungzalmi - (a) Kan ramkomh chung i ram a ngei vemi miphunkip aa rualte le aa tlukte in khuasak ding (ethnic etuality), (b) Self-determination timi kanmah Chinram ca ah thimmi miphun hruaitu le kan miphun hna nih rorelnak/biakhiahnak nawlngeih ding le, (c) A dik a hmanmi Democracy phunglam a umnak ding timi pathum hna hi cozah lei ai-awhtu hna nih an cohlannak min an thut ve. Hi hnatlaknak hi atu in a ra laimi kan ram sersiam thannak ah miphunkip hruaitu hna nih an zulh dingmi le an i tlaih dingmi tlaihfung/tlaihthleng (basic principles) an si i sullam a ngei taktakmi le tlangcungmi hna caah cun kan nunnak tluk in a biapimi hnatlaknak a si. Atu i CNF kan pale nih hnatlaknak cozah he an lak khawhmi hi tlangcungmi a dang le cozah an i chawnhnak le hnatlaknak an tuah lai dingmi ah an i zohchunh ciote ding model pakhat zong a si.
A cung i ka tialmi hi nunnak thap ngamh in CNF/A nih a dirpimi an si i atu a voihnihnak hnatlak min an thutnak i aa tel khawhmi hi kaa lung hmuih ngaingai. Cun, an hal awk i ka ruahmi kong tu hi cu chim ding ka ngei lem lo. Keimah ka tuak ak ahcun political rights (ramkhel lei i kan covo a simi ) hi a biapi bikmi a si i, cu political rights kan ngeihnak ding ah kan hal i, a lam kan sial poah ahcun zei dang a hnu i kan hmuh khawhmi pawl kha cu kan hal rih lo zong ah a pawi ah ka chia lo.
TCP: Kum 15 rauh hnu Kawlram avoikhatnak December 2012 in Jan. 2013 tiang Chinram na rat tlawnnak ah Chinram na hmuhtonmi in i remh awk a si tiah na hmuhmi le thanchonak ah a kan donkhantu a si tiah na ruahmi?
ZCL: Cozah tha lo tang ah sau tuk kan um ruang kan ram ah harsatnak phunzakip a um lam a that lonak, sii-inn tha kan ngeih lonak tbk.pawl cu chim hau lo. Thanchonak ca ah biatakte in ramchung ramleng in kan tanti a herh. Ram thangcho kan timi hna hi minung nih sermi a si. Cu caah, kanmah zong kan ram le kan miphun thangcho usih kan ti ah cun minung lungthin le ruahnak tha lo kha kan remh hmasat i kanmah pumpak le chungkhar thanchonak ah rian kan tuan a herh. Atu tan Kawlram ka va tlun ah ka duh lo ngaimi le kan i remh awk ah ka ruahmi hna cu;
(a) Riantuan kan huam lo: Ramchung ummi
Pahnihnak
(b) Fimthiamnak lei ah kan tumchuk: Kan mino tampi nih cacawn an i biatak ti lo. Malaysia ah ka kal lai i, hlawhfa in ramdang ka kal vete lai timi ruahnak hman lo nih tamtuk kan fanau ruahnak a hrawh hna. Ramdang ah a kalmi an unau hna hi mi tampi cu harsatnak tampi le lungsifah tuar in ramdang ah pawcawmnak kan kawlmi a si hi an hngalthiam lo. Kanmah bantuk harsat bu in khuasak tintuknak kawl hi a dang kan unaule kan siang hna lo. Cu ruang ah cun sianginn kai hna seh, fimthiam hna seh ti kaan duhpiakmi hna a si. Asinain, an caah saduh kan thahpiakmi hna hngalhthiam lo in, ca ka thiam lo zong ah/ sianginn ka kai lo zong ah ramdang hlawh-fa tuan ah ka kal ko lai timi ruahnak hrimhrim cu a ngeih, ngeih lo ding. Kan miphun cu mi tlawmte kan si fawn i, mi fimthiam tampi le bochanawktlak tampi kan ngeih hna lo cun hmailei kan ram le miphun ca ah hmual ngeite in rian kan tuan kho lai lo, kan dirh kamh kho lai lo. Atu cu kan ram zong aa thleng pah ngai cang i, ramchung a um rihmi kan mino hrim cu fimthiamnak kawl hi a thar in thazaang pek hna kan hau. Chinram uktu ding le zung ah riantuantu ding ah Chinmi an har tuk cang. Kan Chinram uknak zungkip ah miphundang lawngte nih rian an tuan ahcun, zei tin dah kan miphun le ram caah upadi tha cu a um khawh hnga i, kan ram cu a thancho khawh hnga? Cu caah Kawlram chung ummi kan miphun hna nih fimthiamnak cawn hi a biapi bik ah kan chiah zungzal naklai ramleng um he ramchung um he tan kan lak a hau.
(c) Ruamkainak ah kan hman: Ramdang lei ummi fanau hna nih thlanhripi put in harnak tampi he rian kan tuanmi chung in hmuhmi tangka cu, chungkhar zawnruahnak he kan kuatmi hna tangka cu cawm-chawmmi nu le pa, u le nau hna nih a hmanzia thiam ti lo in ruamkainak ah a hmangmi an um hoi i a pawi tuk hringhran.
Pawcawmnak fangfang kan kuatmi tangka hna, porhlawt ruamkainak ah an hmanmi nih chungkhar dawtnak le zawnruahnak zong a hrawh, khua le ram ca ah khuakhannak zong a donh i, ramdang lei bawmtu a ngei ve lomi misifak le retheimi kan unau hna zawnruahnak zong a um lo i an lungfahnak lawng a chuahter. Cucaah, kanmah kawl chawmmi si lo in, midang nih cawm chawmmi kan si timi hi hngalh in tangka fangkhat an hman lai zong ah midang zawnruahnak an ngeih i, sunglawite in a hman zia thiam hi a biapi tuk. Ramleng um unau hna zong nih a cawnpiak zia hna kan thiam a herh. Cun, ramleng kan phak cangka in kan chungkhar kan chawnh tik hna ah upatnak te he kan chawnh thiam ve hna a herh. Tangka kan kuat hna ti phun in kan biafang hmanmi a puam tuk sual, nawl kan pek tawnmi hna nih kan chungkhar unau an ngaih a chiatter ngai hna. Ramdang um cheukhat cu, Chinmi nih kan sunhsak ngaimi nunzia dawh a simi, kum upa hmaizahnak, ka pi ti ding ka pi tibantuk zong kan thlau ngai. Kan chawnh biak tik hna ah kan hmurka thlum-al deuh in le ka pu kan ti tawnmi hna kha ka pu ti hna thiam in chawnhbiak khawh i zuam hna usih.
TCP: Atu dirhmun in Chinram thanchonak ah zeidah tuah hmasa bik a herh tiah na ruah?
ZCL: Fimthiamnak cawn le kan miphun chung in mi fimthiam tampi chuah hi kan miphun ca ahcun a biapi bikmi a si zungzal ko lai. Kan ram cu ruah lo leng in ram le miphun caah riantuan ding a lam aa on lio a si i, a lamkip in kan thancho nakhnga riantuan kan thawk cuahmah cio hi a biapi hringhran ko. Zei deuh dah timi tu cu chim lo in, pumpak pakhat in kan si ah, a bu in kan si ah kan tuah khawh tawk le kan ngeihmi pahrang cio hmang in riantuan awt hram cang hna usih. Cun, ramleng ummi hna sin ah nawl ka duhmi hna cu, kanmah le khua cio in thanchonak ah siseh, kan peng le tlang thanchonak ah siseh, Chin miphun le Kawlram ca ah tiah thiltha tuah ding in timhmi project kip ah kan ngeihchiah kan chawva he i tel khawh i zuam hna usih. Chinram le Chin miphun thanchonak ahcun Chinmi nih kan tuan lo ah aho nih dah a tuan kun lai? Pumpak pakhat nih kan tuah khawh lomi kha Chin miphun kip nih thazaang kan chuahti ahcun kan ram caah thanchonak tuah hi a fawi tukmi a si. Ram le miphun ka dawt a timi nih, khua le ram, peng le tlang, le ram le miphun ca riantuannak ah na kut neh aa tel lai lo ding hi na sia a rem ding a si lo. Ka ngeih tikah ka tuahte lai ti zong ti fawn hlah usih. Kan ngeih lo bute in kan pekmi kha a sunglawi bikmi pehchanhnak a si i, zeitluk in dah kan ram le miphun zawnruahnak kan ngeih timi kan langhternak zong a si.
Pawcawmnak fangfang kan kuatmi tangka hna, porhlawt ruamkainak ah an hmanmi nih chungkhar dawtnak le zawnruahnak zong a hrawh, khua le ram ca ah khuakhannak zong a donh i, ramdang lei bawmtu a ngei ve lomi misifak le retheimi kan unau hna zawnruahnak zong a um lo i an lungfahnak lawng a chuahter. Cucaah, kanmah kawl chawmmi si lo in, midang nih cawm chawmmi kan si timi hi hngalh in tangka fangkhat an hman lai zong ah midang zawnruahnak an ngeih i, sunglawite in a hman zia thiam hi a biapi tuk. Ramleng um unau hna zong nih a cawnpiak zia hna kan thiam a herh. Cun, ramleng kan phak cangka in kan chungkhar kan chawnh tik hna ah upatnak te he kan chawnh thiam ve hna a herh. Tangka kan kuat hna ti phun in kan biafang hmanmi a puam tuk sual, nawl kan pek tawnmi hna nih kan chungkhar unau an ngaih a chiatter ngai hna. Ramdang um cheukhat cu, Chinmi nih kan sunhsak ngaimi nunzia dawh a simi, kum upa hmaizahnak, ka pi ti ding ka pi tibantuk zong kan thlau ngai. Kan chawnh biak tik hna ah kan hmurka thlum-al deuh in le ka pu kan ti tawnmi hna kha ka pu ti hna thiam in chawnhbiak khawh i zuam hna usih.
TCP: Atu dirhmun in Chinram thanchonak ah zeidah tuah hmasa bik a herh tiah na ruah?
ZCL: Fimthiamnak cawn le kan miphun chung in mi fimthiam tampi chuah hi kan miphun ca ahcun a biapi bikmi a si zungzal ko lai. Kan ram cu ruah lo leng in ram le miphun caah riantuan ding a lam aa on lio a si i, a lamkip in kan thancho nakhnga riantuan kan thawk cuahmah cio hi a biapi hringhran ko. Zei deuh dah timi tu cu chim lo in, pumpak pakhat in kan si ah, a bu in kan si ah kan tuah khawh tawk le kan ngeihmi pahrang cio hmang in riantuan awt hram cang hna usih. Cun, ramleng ummi hna sin ah nawl ka duhmi hna cu, kanmah le khua cio in thanchonak ah siseh, kan peng le tlang thanchonak ah siseh, Chin miphun le Kawlram ca ah tiah thiltha tuah ding in timhmi project kip ah kan ngeihchiah kan chawva he i tel khawh i zuam hna usih. Chinram le Chin miphun thanchonak ahcun Chinmi nih kan tuan lo ah aho nih dah a tuan kun lai? Pumpak pakhat nih kan tuah khawh lomi kha Chin miphun kip nih thazaang kan chuahti ahcun kan ram caah thanchonak tuah hi a fawi tukmi a si. Ram le miphun ka dawt a timi nih, khua le ram, peng le tlang, le ram le miphun ca riantuannak ah na kut neh aa tel lai lo ding hi na sia a rem ding a si lo. Ka ngeih tikah ka tuahte lai ti zong ti fawn hlah usih. Kan ngeih lo bute in kan pekmi kha a sunglawi bikmi pehchanhnak a si i, zeitluk in dah kan ram le miphun zawnruahnak kan ngeih timi kan langhternak zong a si.
TCP: Chin National Front i tlaihtleng pathum lak i pahnih Self-Determination le Federal timi hi mizapi nih holhfian lo ruang ah zeiset dah a si ti hi an i fiang lo ngai, a tawinak in na kan fianhpiak kho hnga maw?
ZCL: Atu nan ka halmi te hi ka sia a herh ngaimi a si. Mizapi sin bia kan chim tikah bia kan ruahmi hna thapetu mizapi (audience) nih an hngalh khawhmi biafang hman thiam le tahchunhnak pek thiam hi a biapi tukmi a si. Mi cheukhat cu khuate i a ummi nu le pa nih an hngalh khawh hnga lomi biafang kan hman khawhmi hna khi uar ngai ah kan rel rih i a pawi ka ti ngaingai. Hmang ti hlah usih. Self-determination timi cu, kanmah miphun le ram caah kanmah duhning, kanmahte in rorel/biakhiahnak nawlngeih le kanmahte in i uk khi a si. Ramkhel lei biafang in kan chim ahcun, kan Chin miphun le kan Chinram caah kanmah Chinmi lawnglawng nih rorel/biakhiahnak nawlngeih khi chim duhmi a si. Kanmah kong cu miphun dang nih biakhiahnak le nawl an kan ngeih a herh lo, kanmah miphun bak nih kan ram le miphun kong ah biakhiahnak (nawlngeihnak) ngei usih ti khi a si ko. Federalism cu ram ramkhat ser tikah zulh dingmi phunglam pakhat a si i, a sawh duhmi a sullam cu, ramkhat chung ah cozah a dotdot in le a herh ning in dirhnak nawl a pemi phunglam a si. A bik in mahte in ramkhat ah a dir kho komi le rorelnak nawl a ngei kho komi ram hna nih, ramkomh pi ramkhat an ser i, cu ramkomh an sermi chung ahcun an ramkomh (Union) caah cozah pakhat an i hrawm khawh pin ah, anmah le ramkulh cio ah anmahte in cozah dang an ngeih khawhmi phunglam khi Federalism nih a dirpimi cu a si. Kan Kawlram ramkomh hi hmang in kan fianter ahcun, Kawlram ramkomh pi huap in uk-tu cozah (Union-level government) kan ngei lai, cun kanmah le ramkulh cio ah uktu cozah a dangte in (State-level government) kan ngei rih lai. Hi ramkomh dot i cozah le ramkulh dot i cozah an i pehtlaihnak le an nawlngeihnak power hna hi phunghrampi ah fiangte in upadi ser a si lai. Ramkomh cozah nih a ngeih dingmi nawlngeihnak (power) le ramkulh cozah nih a ngeih dingmi nawlngeihnak kha phunghrampi ah thate in thenpiak a si lai i anmah le Jurisdiction (upadi tuahnak nawl an ngeih ciomi hmunhma le kongkau ) ahcun nawlngeihnak sang bik a ngeimi cozah an si. Cu caah, federal phung hi miphun aa lo lomi hna nih ram ramkhat kan sernak Kawlram (The Union of Burma) bantuk caah a tha bikmi le a herh bakmi phunglam a si kan tinak cu a si. Cun, federal phungningte in ramkomh kan ser tikah a biapi bikmi cu kan i hruainak ding phunghrampi (constitution) kha a si.
ZCL: Atu nan ka halmi te hi ka sia a herh ngaimi a si. Mizapi sin bia kan chim tikah bia kan ruahmi hna thapetu mizapi (audience) nih an hngalh khawhmi biafang hman thiam le tahchunhnak pek thiam hi a biapi tukmi a si. Mi cheukhat cu khuate i a ummi nu le pa nih an hngalh khawh hnga lomi biafang kan hman khawhmi hna khi uar ngai ah kan rel rih i a pawi ka ti ngaingai. Hmang ti hlah usih. Self-determination timi cu, kanmah miphun le ram caah kanmah duhning, kanmahte in rorel/biakhiahnak nawlngeih le kanmahte in i uk khi a si. Ramkhel lei biafang in kan chim ahcun, kan Chin miphun le kan Chinram caah kanmah Chinmi lawnglawng nih rorel/biakhiahnak nawlngeih khi chim duhmi a si. Kanmah kong cu miphun dang nih biakhiahnak le nawl an kan ngeih a herh lo, kanmah miphun bak nih kan ram le miphun kong ah biakhiahnak (nawlngeihnak) ngei usih ti khi a si ko. Federalism cu ram ramkhat ser tikah zulh dingmi phunglam pakhat a si i, a sawh duhmi a sullam cu, ramkhat chung ah cozah a dotdot in le a herh ning in dirhnak nawl a pemi phunglam a si. A bik in mahte in ramkhat ah a dir kho komi le rorelnak nawl a ngei kho komi ram hna nih, ramkomh pi ramkhat an ser i, cu ramkomh an sermi chung ahcun an ramkomh (Union) caah cozah pakhat an i hrawm khawh pin ah, anmah le ramkulh cio ah anmahte in cozah dang an ngeih khawhmi phunglam khi Federalism nih a dirpimi cu a si. Kan Kawlram ramkomh hi hmang in kan fianter ahcun, Kawlram ramkomh pi huap in uk-tu cozah (Union-level government) kan ngei lai, cun kanmah le ramkulh cio ah uktu cozah a dangte in (State-level government) kan ngei rih lai. Hi ramkomh dot i cozah le ramkulh dot i cozah an i pehtlaihnak le an nawlngeihnak power hna hi phunghrampi ah fiangte in upadi ser a si lai. Ramkomh cozah nih a ngeih dingmi nawlngeihnak (power) le ramkulh cozah nih a ngeih dingmi nawlngeihnak kha phunghrampi ah thate in thenpiak a si lai i anmah le Jurisdiction (upadi tuahnak nawl an ngeih ciomi hmunhma le kongkau ) ahcun nawlngeihnak sang bik a ngeimi cozah an si. Cu caah, federal phung hi miphun aa lo lomi hna nih ram ramkhat kan sernak Kawlram (The Union of Burma) bantuk caah a tha bikmi le a herh bakmi phunglam a si kan tinak cu a si. Cun, federal phungningte in ramkomh kan ser tikah a biapi bikmi cu kan i hruainak ding phunghrampi (constitution) kha a si.
TCP: Atulio CNF le Cozah chonhbiaknak hi zumtlak dirhmun a site lai maw? Asi ahcun zei ruang ah dah a si lai. Chin miphun nih zeidah i ralrin a herh tiah na ruah?
ZCL: CNF le Kawlram cozah i chawnhnak hi zumhtlak le zumh tlak lo a sinak kong tu hi cu chim awk a tha rih lo, amah belte a biapi ah kan zoh dingmi cu, biakamnak (hnatlaknak) tuah bantukte in a cozah nih an zulh le zulh lo tu kha a si. Kan hnatlaknak bantuk in zei paoh an tuah thluahmah ahcun an tuahsernak zong nih a langhter tikah kan zum lo kan ti kho lo. Cun, CNF nih hnatlaknak an tuahmi ah i tel seh tiah an duhmi paoh a cozah nih a hnatlak ve ahcun CNF nih hnatlaknak min a thut ve ding kha a si (Kawl miphun an zumh tuk sual e.. tibantuk khan soisel ding an si lo). Kawl cozah kan zum lo ti in kan duhmi a tlin ko bu hna i minthut lo tibantuk kha cu, sullam a ngei lo taktakmi dirhmun kan ngeih a si lai. Hmailei ah kan zohte ding ah a biapimi cu, Kawlrampi huap in miphun tling in kan i tel khawh venak conference (panglong bantuk biaruahnak meeting Union level i chawnhnak ) a um tikah hnatlaknak kan tuah khawh le khawh lo tu nih lai a rel te lai. Atu ah kahdaihnak tuah ding ah hnatlaknak tuahmi hna hi kan ram pumpi huap in miphunkip biaruahnak (Conference) tuahte in, cu conference chung cun, hmailei kan ram kan ser tikah zei ban tuk ramkomh dah kan ser lai, zei tin dah cu ramkomh cu kan ser lai timi ceihkhannak le hnatlaknak a um hnu ah, kan zulh dingmi phunghrampi (basic principles) pawl kha hnatlaknak tuah in minthut te ding a si lai. Cu hnatlaknak cu kan tuah khawh i, phunghrampi thate in kan ser khawh, kan phunghram ning in cozah kan thim khawh i kan thimmi cozah nih kan ram an uk a si ahcun, kan ram hi aa thleng taktak cang ko tiah hnangamte in kan chim khawh te lai. Cu dirhmun kan phak hlan chung kha cu, zeihmanh hnangam tuk in a um ding zong kan si rih lo.
TCP: Chin miphun kan lung aa rual lonak hi kan cahoh ruang deuh ah maw a si, zei ruang bik ah a si tiah na ruah, zei bantuk in dah karhlanti ah kan that lai tiah na ruah?
ZCL: Na chim bang, Chin miphun lungrualnak a dawntu hi cu a raung a tampi lai: kan holh, kan biaknak, kan umnak hmunhma tibantuk pawl aa dan ruang hi an si dih ko. A ruang pakhat bik ah ka chiahmi cu, si-nak a duhmi hruaitu hna nih kan i lawh-lo-nak/kan i dannak pawl hi anmah dir-hmun ngeih duh ruang ah kan i lawh lonak le kan buainak tete kha a herh lo tiang in cawithlir in an buaipi (manipulatation) tuk ruang ah a si. Cu pin ah, thil hi amah le zawnte ah hruaitu hna nih a then kan thiam lo. Chin kong ceih ahcun, Chin ramkulh huap in biachim thiam a herh. Kan Chinram le kan Chin miphun kong kan ceih lai ti lio ah kanmah kan peng le kan tlang kong kan chuahpi tuk tikah, cu nih cun kan Chin ramkulh huap in khua a kan cuanhter kho ti lo. Cu caah, a bik in hruaitu si a duhmi vialte nih thiam a herhmi cu, kan chungkhar kong, kan peng le tlang kong le kan miphun kong hi amah le a zawn le a caante ah a thenzia thiam in dirkamh zia kan thiam a herh.
TCP: Mizzima, Chinland Guardian ah Media lei rian siseh UNYL ah Chinmi ai-awh in rian a tuan bal tiah kan theih, rian na rak tuan balmi pawl a tawinakte in na ka chim kho hnga maw?
ZCL: Atu lio Kawlram ramleng um Media ah minthang le upat a simi Mizzima News ah khin translator le tlangcungmi ramkhel kong (ethnic political issue) hna ka rak tlaih, Chinland Guardian ah Comments Editor, Democratic Voice of Burma (DVB) nih Hakha holh in thawngthanhnak hna ka rak tlaih. America le Canada i a ummi Chin University sianghleirun pawl nih 2006 ah Indianapolis, America khua ah kan rak dirhmi Chin Student Union of North America (CSUNA) ah President kumthum chung ka rak tuan, University of Winnipeg nih an dirhmi Global College ah student Advisory Board member, Burmese Community Organization of Manitoba (BCOM) ah General Secretary (2003-2007), Chin Christian Fellowship of Canada (CCFC) ah Secretary (2012-2013). Cun, New Delhi, India ka rak um lio i ka tlaih mi pawl rian hna cu Chin Student Union (CSU) ah General Secretary, Chin National League for Democracy (Exile) ah office manager le foreign affair ka rak tlaih. 2001 ah ramleng ummi tlangcungmi mino vialte nih lungrualte in Chiangmai, Thailand ah kan rak dirh mi United Nationalities Youth League (UNYL) ah Chin mino ai-awh in ka rak i tel, India ram ummi Kawlram democracy hmuhnak ding caah tiah bukip fonh in rak dirhmi Committee for Non-violent Action for Burma (CNAB) ah Assistant General Secretary, India ram ummi tlangcungmi pawl nih rak dirh mi United Nationalities Democratic Congress (UNDC) hna ah Secretary of Finance ka rak tuan. Atu hi Kawlram caah policy organization ka hawi le a hram fehter ding in kan tuah cuahmah liopi a si.
TCP:Chin mizapi, mino siang cacawng le Chin Party hna sin ah biacah na duhmi?
ZCL: Ka chim theumi tu nawlh than ka duh. Kanmah le kanmah bochannak ngei hna usih. Kan miphun le kan ram cu kanmah Chin miphun a simi nih kan dawt kan zawnruah bik caah kanmah kutke, kanmah thil ti khawhnak le, kanmah fimthiamnak bochan in kan ram le kan miphun kan sersiam lai timi lungput ngei hna usih. Kan ram le kan miphun caah thiltha kan tuah khawh lo hmanh ah rawhralnak a chuahpimi khuakhang hlah usih, thiltha lo tuah hram hlah usih. +++
